Beta-karoten – właściwości, suplementacja, wpływ na opalanie

beta_karoten

Beta-karoten – prekursor witaminy A

Beta-karoten to związek rozpuszczalny w tłuszczach i aktywny biologicznie, szeroko rozprzestrzeniony w świecie roślin. Beta-karoten (β-karoten) to tetra-terpenoid zawierający 40 atomów węgla i sprzężone wiązania podwójne w swojej budowie, a także dwa pierścienie
β-jonowe. Takie ułożenie sprawia, że omawiany związek ma szereg cennych właściwości.

Odkryj produkty zawierające ten składnik:

    Beta-karoten - co to?

    Beta-karoten należy do grupy karotenoidów, czyli związków organicznych które jako barwniki roślinne nadają im charakterystyczne ubarwienie. Takie cząsteczki nazywane są pigmentami. Karotenoidy mogą mieć kolor od żółtego do czerwonego. Beta-karoten jest barwy żółto-pomarańczowej. Wysoka temperatura prowadzi do izomeryzacji podwójnych wiązań powodując rozjaśnienie koloru. Omawianą grupę związków można podzielić na:

    • karoteny - nie zawierają w budowie atomów tlenu, np. α-karoten, β-karoten, γ-karoten czy likopen. Warto zauważyć, że β-karoten jest najstabilniejszy spośród trzech izomerów.
    • ksantofile - z wbudowanym w cząsteczkę atomem tlenu w postaci grup hydroksylowych, karbonylowych lub epoksydowych, np. zeaksantyna, astaksantyna lub luteina.

    Jako naturalny barwnik karotenoidy mogą służyć w przemyśle produkcyjnym np. do barwienia odzieży czy tabletek, a także w kosmetyce do kremów z filtrem UV.

    Czy beta-karoten to witamina?

    Beta-karoten nie jest witaminą A, natomiast jest prekursorem do jej syntezy, czyli tak zwaną prowitaminą witaminy A. Co ciekawe nie wszystkie karotenoidy mogą zostać przekształcone w witaminę A. O tym, czy związek ma taką zdolność decyduje budowa związku - przekształcone mogą zostać tylko te, które zawierają co najmniej jeden niepodstawiony pierścień β-jonowy. Aby zasuplementować 800 μg witaminy A, potrzebna jest dawka 4,8 mg beta-karotenu. Zgodnie z zaproponowanym przez Scientific Committee for Food współczynnik konwersji dla 1 μg równoważnika retinolu (RE) równa się 1 μg retinolu, 6 μg β-karotenu i 12 μg innych prowitaminowych karotenoidów.

    Beta-karoten – w czym jest?

    Naturalny beta-karoten występuje w kwiatach, liściach, owocach i korzeniach roślin. Jego ilość jest zależna od koloru miąższu, stopnia dojrzałości rośliny czy miejsca i metody uprawy. Bardziej dojrzałe owoce czy warzywa mają wyższe stężenie karotenoidów w składzie. Najwięcej beta-karotenu mają czerwone i pomarańczowe warzywa, a mniejsze ilości zielone. Dobre źródło beta-karotenu to marchew, algi, grzyby, melony czy słodka papryka.

    Karotenoidy są dość wrażliwe na procesy przetwarzania i mogą wpływać na obniżenie zawartości w roślinach, np.

    • suszenie na słońcu nawet do 90%
    • gotowanie do 25%
    • smażenie do 50%.

    Jednak obróbka cieplna może pozytywnie wpłynąć na poprawę biodostępności karotenoidów.

    Podsumowując, warzywa i owoce bogate w karoten to: marchew, liście pietruszki, szpinak, szczypiorek, czerwona papryka, koperek zielony, morele, brzoskwinie, śliwki czy wiśnie i pomidory. Śladowe ilości tego związku można znaleźć w mleku i przetworach zbożowych.

    Czy wiesz, że...?

    Zwierzęta nie mają zdolności syntezowania karotenoidów na drodze procesów biochemicznych w organizmie w przeciwieństwie do roślin? Dlatego właśnie zbilansowana dieta w świecie ludzkim i zwierzęcym jest tak istotna.

    Beta-karoten – właściwości i działanie

    Związek ten występuje prawie wszystkich tkankach człowieka. Beta-karoten po spożyciu z produktów roślinnych i wchłonięciu, przekształcany jest w retinol w świetle jelita i w wątrobie. Tutaj też odbywa się hydroliza przyjętych estrów retinylu. Transportowany przez krew dzięki lipoproteinom retinol magazynowany jest w wątrobie, najczęściej jako palmitynian retinylu (ester z kwasem tłuszczowym). Gdy wzrasta zapotrzebowanie organizmu, wątroba uwalnia ester i następuje jego hydroliza. Otrzymana forma po utworzeniu kompleksu z białkiem może być transportowana do innych narządów.

    Cenne działanie beta-karotenu polega na pełnieniu funkcji biorcy lub dawcy elektronów w zależności od warunków panujących w środowisku. Jego rola w organizmie polega również na absorbowaniu promieniowania o długości fali λ= 450 nm, czyli światła z obszaru widzialnego.

    Właściwości witaminy A:

    • przyczynia się do utrzymania prawidłowego metabolizmu żelaza,
    • pomaga w utrzymaniu prawidłowego stanu błon śluzowych,
    • pomaga zachować zdrową skórę,
    • pomaga w utrzymaniu prawidłowego widzenia,
    • pomaga w prawidłowym funkcjonowaniu układu odpornościowego,
    • odgrywa rolę w procesie specjalizacji komórek.

    Beta-karoten a opalanie – czy beta-karoten przyciemnia skórę?

    Skóra jest tkanką, w której kumuluje się beta-karoten. Przy nadmiernym spożyciu i zwiększonej podaży karotenoidów, skumuluje się i jako skutki uboczne nadmiaru beta-karotenu zauważyć będzie można pomarańczowo – żółte zabarwienie skóry, co jest zjawiskiem odwracalnym, znikającym po zaprzestaniu podaży tych związków.

    W świetle dowodów naukowych:

    • Badanie beta-karotenu in vitro wykazało, że do zsyntezowania witaminy A konieczny jest oksydacyjny rozkład beta-karotenu, podczas którego wzrasta poziom mRNA i białka enzymatycznego w komórkach, związany z przemianą beta-karotenu do retinolu [13].

    • W przeprowadzonych badaniach wykazano, że osoby z normalną masą ciała mają wyższe stężenie beta-karotenu w porównaniu do osób ze zwiększoną masą ciała, a także osób z problemami poziomu cukru we krwi [14].

    Beta-karoten – przeciwskazania

    Nie zaleca się stosowania składnika u osób szczególnie wrażliwych jak np. u kobiet w ciąży i karmiących oraz u dzieci bez uprzedniej konsultacji specjalistycznej.

    Osoby palące papierosy powinny zachować ostrożność przy stosowaniu beta-karotenu.

    Dawkowanie beta-karotenu i witaminy A

    Zespół do spraw suplementów diety rekomenduję suplementację składników w maksymalnej dziennej porcji w ilości:

    • 800 µg równoważnika retinolu
    • 7 mg β-karotenu

    Dla kobiet w ciąży ważną informację jest że β-karoten nie wykazuje teratogennego ani toksycznego wpływu na reprodukcję, nawet w wysokich dawkach 20–30 mg/dziennie.

    Na rynku suplementów diety około 90% beta-karotenu uzyskuje się za pomocą syntezy chemicznej. Powszechnie dostępne są tabletki z beta karotenem czy kapsułki. Ekstrakcja z roślin (np. marchwi) jest zależna od sezonowości. Aby sprostać wyzwaniom rynku opracowywane są nowe metody syntezy tego związku np. poprzez biosyntezę. Coraz większym zainteresowaniem cieszy się produkcja z fermentacji mikrobiologicznej z użyciem szczepu Rhodobacter sphaeroides. Niestety, produkcja z np. alg jest drogim procesem dającym niską wydajność.

    Baza danych PubMed, która obejmuje artykuły z dziedziny medycyny i nauk biologicznych wskazuje na przeprowadzenie ponad 1,3 tysiąca badań klinicznych produktów z beta-karotenem na ludziach.

    6
    Analizowanych badań
    5
    Wskazywało istotny statystycznie pozytywny wpływ na organizm

    Źródła:

    1. Bojarowicz H., Połowiec A.: Wpływ witaminy A na kondycję skóry. Probl Hig Epidemiol 2010, 91(3);
    2. SUPLEMENTACJA DIETY W ZWYRODNIENIU PLAMKI ZWIĄZANYM Z WIEKIEM
      FAKTY, MITY I ZAGROŻENIA. Prof. dr hab. n. med. Andrzej Stankiewicz. Prezes Stowarzyszenia AMD Warszawa. Kierownik Kliniki okulistycznej MAVIT w Katowicach
    3. Karotenoidy jako naturalne antyoksydanty. Joanna Igielska-Kalwat, Joanna Gościańska, Izabela Nowak. Postepy Hig Med Dosw (online), 2015; 69: 418-428 e-ISSN 1732-2693
    4. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31368704/
    5. https://microbialcellfactories.biomedcentral.com/articles/10.1186/s12934-014-0160-x
    6. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0924224421001758
    7. β-Carotene—properties and production methods. Ludmila Bogacz-Radomska* and Joanna Harasym. Food Quality and Safety, 2018, 2, 69–74 doi:10.1093/fqsafe/fyy004 Review Advance Access publication 14 April 2018
    8. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33721319/ z 2021
    9. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8157347/ z 2021
    10. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/35834131/ z 2022
    11. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC10250628/ z 2023
    12. Gawęcki J. red.: Witaminy. Wydawnictwo AR w Poznaniu, 2002;
    13. https://iovs.arvojournals.org/article.aspx?articleid=2181967
    14. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3885716/
    15. https://www.mdpi.com/2076-3921/9/11/1046
    16. Jarosz M. red.: Normy żywienia dla populacji polskiej- nowelizacja. Wydawca Instytut Żywności i żywienia. Warszawa 2012;

    Publikowane informacje mają charakter wyłącznie informacyjny i nie powinny zastępować indywidualnych konsultacji lekarskich. Zaleca się skonsultowanie z lekarzem lub terapeutą przed rozpoczęciem jakiejkolwiek terapii. Wydawca nie dąży do nawiązania relacji lekarz-pacjent ze swoimi czytelnikami. Nie bierze również odpowiedzialności za wiarygodność, skuteczność lub prawidłowe stosowanie informacji umieszczonych na stronie, ani za ewentualne problemy zdrowotne wynikające z omówionych terapii.

    Odkryj nasze bestsellery: