Jod

Jod jest pierwiastkiem należącym do mikroelementów. Jego występowanie jest dość powszechne. Pierwotnie występuje w skałach, zwanych łupkami bitumicznymi. Skały te poddane wietrzeniu uwalniają jod do mórz i oceanów (5). Ponadto pierwiastek ten występuje w powietrzu, glebie oraz w organizmach żywych. Jod jest niezbędnym pierwiastkiem uczestniczącym w produkcji hormonów tarczycy – tyroksyny (T4) oraz trójjodotyroniny (T3). Hormony te biorą udział w odpowiedniej regulacji przemiany materii, termogenezy, wpływają na rozwój mózgu oraz prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego (1, 3, 5) . Ocenia się, że około 70-80% zawartości jodu w organizmie magazynuje się w gruczole tarczowym. Pozostałe ilości gromadzą się w gruczołach ślinowych, mięśniach szkieletowych, błonie śluzowej żołądka, gruczole mlekowym, czy jajnikach u kobiet. Głównie pierwiastek ten dostarczany jest do organizmu z pokarmem oraz wodą pitną, która pokrywa około 10% dziennego zapotrzebowania na ten pierwiastek (5).

Źródła jodu:
Produkty bogate w jod to ryby morskie tj. dorsz, halibut, makrela oraz łosoś, mniej w śledziu batłtyckim, ponadto występuje w skorupiakach i mięczakach, produktach z alg, nabiale i jajach (1, 5). Jod dostarczany z pożywieniem wchłania się na poziomie 80-92%. Związki nieorganiczne w postaci jodków są wchłaniane szybko i prawie całkowicie, natomiast absorpcja jodu w formie organicznej jest słaba. Jod absorbowany jest również drogą oddechową oraz przez skórę, główny udział tego sposobu wchłaniania jest w miejscach nadmorskich, gdzie jod kumuluje się w powietrzu (2, 3, 5).
Wchłanianie jodu może być utrudnione między innymi przez rodanki, siarkocyjanki, glikozydy cyjanowe, czy polifenole. Związki te występują np. w kalafiorze, brokułach, kapuście, owocach czy orzeszkach ziemnych (2, 3). W Polsce, w celu unikania niedoborów jodu stosuje się jodowanie soli kuchennej jodkiem potasu (30 +/- 10 mg/kg), co jest szczególnie ważne w rejonach naturalnie ubogich w ten mikroelement. Jod głównie usuwany jest przez nerki, poziom tego pierwiastka w moczu jest dobrym markerem określającym niedobór jodu (3, 6). Zapotrzebowanie ludzi na jod jest uzależnione od wieku, płci oraz tryby życia. Zalecana dzienna dawka dla kobiet i mężczyzn powyżej 19 roku życia wynosi średnio 150 µg. U kobiet w ciąży oraz w okresie laktacji zapotrzebowanie na jod odpowiednio wzrasta i wtedy zalecana dzienna dawka wynosi 220 µg (w okresie ciąży) oraz 290 µg (w okresie laktacji). Ponadto weganie narażeni są na niedobory jodu, ze względu na eliminację z diety m. in. ryb i innych produktów pochodzenia zwierzęcego. Co więcej, w wyniku zanieczyszczeń powietrza oraz wody przez związki siarki, azotany oraz ołów, ilość zapotrzebowania człowieka na jod zmienia się (1, 5).

Właściwości i działanie jodu:
Jod odgrywa ważną rolę w organizmie człowieka. Jego niedobory wiążą się z powstaniem zaburzeń pracy tarczycy, które mogą wygenerować objawy tj.: ospałość, zmniejszenie wydolności intelektualnej, spadek temperatury ciała oraz złuszczanie się skóry. Zaburzenia tarczycy wśród dzieci przyczynia się do opóźnienia rozwoju zarówno fizycznego jak i psychicznego. W okresie ciąży ciężkie niedobory jodu mogą powodować nieodwracalne wady mózgu płodu. Co ważne, zdarza się, iż dostarczenie jodu do organizmu osoby cierpiącej na autoimmunologiczną chorobę tarczycy może wywoływać niekorzystne skutki (1, 3, 4).

Skutki i objawy nadmiaru jodu w organizmie
Spożywanie nadmiernej ilości produktów bogatych w ten mikroelement (ryby, sól jodowana) oraz dodatkowa suplementacja jodem może również przyczyniać się do zaburzeń tarczycy, co wiąże się z pojawieniem biegunki, nasileniem pobudliwości nerwowej oraz zmniejszaniem masy ciała. W skrajnych przypadkach mogą pojawiać się ostre niepożądane skutki tj. odczyny alergiczne, zmiany na skórze, nasilona czynność gruczołów ślinowych, czy wzmożone wydzielanie śluzu w oskrzelach. Większość jednak ludzi toleruje wysokie spożycie jodu z pożywieniem (1).

Jod:

- pomaga w utrzymaniu prawidłowych funkcji poznawczych,
- przyczynia się do utrzymania prawidłowego metabolizmu energetycznego,
- pomaga w prawidłowym funkcjonowaniu układu nerwowego,
- pomaga zachować zdrową skórę,
- pomaga w prawidłowej produkcji hormonów tarczycy i w prawidłowym funkcjonowaniu tarczycy.

Źródła:

1) Jarosz M. red., praca zbiorowa Normy żywienia populacji polskiej, IŻŻ, 2012;
2) Brzozowska A. red.: Składniki mineralne w żywieniu człowieka, Wydawnictwo AR w Poznaniu 2002;
3) Gawęcki J., Hryniewiecki L. red.: Żywienie człowieka. Podstawy nauki o żywieniu. PWN, 2008;
4) Szybiński Z. Iodine prophylaxis in Poland in the lights of the WHO recommendation on reduction of the daily salt intake. Pediatric Endocrinology, Diabetology and Metabolism, 2009, 15, 2, 103-107;
5) Kurosad A, Nicpoń J., Kubiak K., Jankowski M., Kungl K. Iodine Occurrence, Circulation, Deficiency Region and the Main Iodine Sources in Human and Animal Nutrition. Adv Clin Exp Med 2005, 14, 5. 1019-1025;
6) Dunn JT., Crutchfield HE., Gutekunst R., Dunn AD. Two simple methods for measuring iodine in urine. Thyroid, 1993 Summer; 3(2): 119-23;