Kwas foliowy – właściwości, źródła, objawy niedoboru
Odkrywając moc kwasu foliowego: od zdrowia prenatalnego po ochronę neurologiczną.
Kwas foliowy, znany także pod nazwami: folacyna, kwas listny, witamina B9 czy witamina B11, jest organicznym związkiem chemicznym, należącym do grupy witamin B rozpuszczalnym w wodzie. Syntetyczny kwas foliowy nazywa się kwasem pteroilomonoglutaminowym.
Odkryj produkty zawierające ten składnik:
Źródła kwasu foliowego w diecie
Foliany występują w produktach żywnościowych, zarówno pochodzenia roślinnego, jak i zwierzęcego. Najlepszym źródłem folianów są surowe i mrożone ciemnozielone warzywa liściaste (szpinak, jarmuż, sałata, kapusta, brokuły, brukselka), a także bób, pomidory, buraki, orzechy, pełne ziarna zbóż i inne, a w produktach pochodzenia zwierzęcego znajdziemy je np. w wątróbce, jajach, serach dojrzewających a także drożdżach. Najniższą zawartość zawierają ryby (np. tuńczyk, śledź).
Kwas foliowy jest rozkładany pod wpływem światła, wysokich temperatur (powyżej 100°C), wysokiego stężenia tlenu i niskiego pH, dlatego najwięcej tej witaminy jest w produktach nieprzetworzonych.
Wchłanianie folianów w przewodzie pokarmowym jest ograniczone, nie przekracza 50% i następuje głównie w proksymalnej części jelita czczego. Wchłanianie w jelitach odbywa się dwoma różnymi drogami: jedna jest aktywna i ulega wysyceniu (głównie w jelicie czczym), a druga jest pasywna i nienasycona (głównie w jelicie krętym). Część folianu jest wchłaniana również w jelicie grubym. Zapasy kwasu foliowego w organizmie wynoszą około 5–10 mg, z czego połowa znajduje się w wątrobie.
Działania kwasu foliowego
- przyczyniają się do wzrostu tkanek matczynych w czasie ciąży
- pomagają w prawidłowej syntezie aminokwasów
- pomagają w prawidłowej produkcji krwi
- pomagają w utrzymaniu prawidłowych funkcji psychologicznych
- pomagają w prawidłowym funkcjonowaniu układu odpornościowego
- przyczyniają się do zmniejszenia uczucia zmęczenia i znużenia
- biorą udział w procesie podziału komórek
Niedobór kwasu foliowego
Ssaki nie mogą syntetyzować kwasu foliowego, a jego niski poziom może być spowodowany małym spożyciem w diecie, słabym wchłanianiem spożytego folianu (np. przez schorzenia układu pokarmowego np. żołądka, jelita cienkiego czy wątroby) i zmianą metabolizmu kwasu foliowego z powodu defektów genetycznych lub interakcji lekowych. Do niedoborów dochodzi również w okresie zwiększonego zapotrzebowania na foliany w okresie ciąży i laktacji. Styl życia również ma wpływ na niedobór tej witaminy. Częste spożywanie alkoholu i palenie papierosów, prowadzi do zaburzenia wchłaniania folianów, prowadząc do jego niedoboru.
Niedobór kwasu foliowego może prowadzić między innymi do:
- zaburzeń cewy nerwowej
- zmian w ośrodkowym układzie nerwowym
- zwężenia światła tętnic i związanych z tym dysfunkcji układu sercowo-naczyniowego
- ze względu na uczestnictwo w syntezie czerwonych krwinek we krwi może powodować obniżenie liczby erytrocytów.
AKTYWNA FORMA KWASU FOLIOWEGO
Kwas foliowy, aby mógł być wykorzystany przez organizm, po spożyciu musi zostać przekształcony w aktywną postać.
Czy wiesz, że...?
Aby uzupełnić dzienne zapotrzebowanie organizmu na kwas foliowy, potrzebujemy spożyć około 100 g gotowanej wątroby lub 77 g otrębów pszennych lub 129 g szpinaku lub 625 g bananów?
Właściwości kwasu foliowego
Kwas foliowy jest witaminą o szczególnym znaczeniu dla prawidłowego funkcjonowania komórek organizmu. Foliany odgrywają ważną rolę w zapobieganiu zaburzeniom neurologicznym w rozwoju zarodka oraz w zaburzeniach układu krążenia. Zwiększona podaż kwasu foliowego jest bardzo ważna u kobiet w wieku rozrodczym, w celu zapobiegania wadom płodu w czasie ciąży.
Kwas foliowy wpływa na prawidłowy metabolizm aminokwasów i kwasów nukleinowych. Uczestniczy on w naprawie i metylacji DNA oraz stanowi kofaktor wielu enzymów, między innymi tych, które odpowiadają za przemiany metaboliczne homocysteiny.
Jest niezbędnym mikroelementem oraz kluczowym kofaktorem w metabolizmie jednowęglowym. Szczególną rolę w tych procesach odgrywa jego biologicznie aktywna forma – tetrahydrofolian. Tetrahydrofolian przenosi jednowęglowe grupy (np. metylowe, formylowe) oraz bierze udział w syntezie puryn i powstawaniu deoksytymidylanu, wykorzystywanych do syntezy kwasów nukleinowych.
Foliany uczestniczą w remetylacji homocysteiny do metioniny, która pełni istotną rolę w syntezie i katabolizmie katecholoamin w mózgu. Niski poziom folianów może prowadzić do wzrostu poziomu homocysteiny w osoczu. Sugeruje się, że zaburzenia równowagi mogą przyczyniać się do zaburzeń funkcji poznawczych u osób z zaburzeniami afektywnymi np. obniżeniem nastroju. Zbyt wysoki poziom homocysteiny może mieć niekorzystny wpływ na przebieg ciąży, upośledzając ukrwienie łożyska, co może prowadzić do zahamowania wzrostu płodu czy obumarć wewnątrzmacicznych.
Kwas foliowy może złagodzić przepuszczalność bariery krew-mózg, uszkodzenie śródbłonka, zaburzenie równowagi homocysteiny i nitrozowy stres oksydacyjny w mózgu zapobiegając tym samym pogorszeniom funkcji poznawczych i zaburzeniom neurotoksycznym wywołanym przez homocysteinę.
Aktywne i wysoko przyswajalne formy kwasu foliowego oraz mutacja MTHFR
Kwas foliowy jest nieaktywny w organizmie człowieka i musi zostać przekształcony w wątrobie poprzez szereg reakcji molekularnych w aktywną cząsteczkę 5-metylotetrahydrofolianu (5-MTHF). 5-MTHF działa jako donor metylu w wielu reakcjach metabolicznych.
Około 50% populacji ogólnej może mieć upośledzoną aktywność enzymu reduktazy (MTHFR). Reduktaza jest enzymem uczestniczącym w cyklu przemian kwasu foliowego i tym samym homocysteiny. Aktywność MTHFR może być obniżona w przypadku polimorfizmu niektórych wariantów genów.
Ponieważ związek 5-metylotetrahydrofolianu nie wymaga aktywacji, jest natychmiast dostępny, więc osoby z mutacją enzymu MTHFR powinny spożywać kwas foliowy w aktywnej formie.
Dla osób z upośledzoną aktywnością wspomnianego enzymu alternatywę stanowi sól wapniowa kwasu L-5-metyltetrahydrofoliowego (L-5-MTHF). Jest to zredukowana, bioaktywna forma folianów, trafiająca bezpośrednio do krwiobiegu. L-metylofolian wapnia łatwo dysocjuje na jony wapnia i l-metylofolian, a następnie jest wchłaniany trafiając bezpośrednio do krążenia.
Z badań naukowych, prowadzonych wśród kobiet ciężarnych wynika, że stosownie L-5-MTHF skuteczniej podnosi stężenie we krwi, niż stosowanie klasycznego kwasu foliowego.
Innym aktywnym związkiem kwasu foliowego nie wymagającym przemian jest sól glukozaminowa kwasu (6S)-5-metylotetrahydrofoliowego znany również jako Quatrefolic®. Wykazał zwiększoną biodostępność po podaniu doustnym w porównaniu z innymi zredukowanymi folianami i kwasem foliowym.
WYNIKI BADAŃ Quatrefolic®
Badanie nr 1
Badaniu poddano grupy, z których każda otrzymała identyczne dawki odpowiednio Quatrefolic® i kwasu foliowego.
Badanie wykazało, że:
- Quatrefolic® osiągnęło ponad 3 razy wyższe maksymalne stężenie substancji czynnej (Cmax ng/ml) w 1 h po podaniu w porównaniu do kwasu foliowego
- Quatrefolic® osiągnęło ponad 9 razy wyższą całkowitą przyswajalność substancji czynnej (AUC8h ng/ml h) w porównaniu do kwasu foliowego
Badanie nr 2
W badaniu porównywano biodostępność Quatrefolic® z L-metylofolianem wapnia. Wykazano wysoką przyswajalność obu form. Jednak w przypadku Quatrefolic® maksymalne stężenie substancji czynnej po podaniu (Cmax nmol/L) było o 10% wyższe niż L-metylofolianu wapnia.
W świetle dowodów naukowych:
Badania wykazują, że deficyt folianów zwiększa ryzyko rozwoju wad cewy nerwowej, która jest elementem strukturalnym embrionu, z którego rozwija się mózg oraz rdzeń kręgowy. Proces zamykania cewy ma miejsce w ciągu 28 dni od momentu zapłodnienia i jeżeli przebiegnie nieprawidłowo, wykształcają się wady, takie jak deformacje czaszki oraz deformacje kręgosłupa [3].
Kwas foliowy- suplementacja i dawkowanie
Zapotrzebowanie na foliany wzrasta wraz z wiekiem. U dzieci od 4 do 9 roku życia zaleca się suplementację od 200 do 300 mikrogramów na dobę. Dla osób dorosłych od 19 roku życia zaleca się dzienną suplementację na poziomie 400 mikrogramów na dobę.
Kobiety w ciąży i kobiety karmiące piersią mają zwiększone zapotrzebowanie na foliany, ze względu na potrzeby rozwijającego się płodu oraz ubytki wraz z mlekiem. Optymalną dawkę należy dobrać z lekarzem ginekologiem.
Zespół Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego rekomenduje suplementację kwasu foliowego:
- u kobiet w wieku prokreacyjnym - 400 μg/ dziennie
- w pierwszym trymestrze ciąży (do 12 tygodnia) – 400 μg - 800 μg/ dziennie
- u kobiet bez podwyższonego ryzyka - po 12 tygodniu ciąży, a także w okresie karmienia piersią 600 μg - 800 μg/ dziennie
Przeciwwskazania:
Suplementacja i dawki powinny być konsultowane z lekarzem, zwłaszcza gdy dotyczy osób szczególnie wrażliwych jak dzieci oraz kobiety w ciąży i karmiące.
Baza danych PubMed, która obejmuje artykuły z dziedziny medycyny i nauk biologicznych wskazuje na przeprowadzenie ponad 6 tys. badań naukowych kwasu foliowego na ludziach.
Źródła:
- Gawęcki J., Hryniewiecki L. red.: Żywienie człowieka. Podstawy nauki o żywieniu. PWN, 2010
- Czeczot H. Kwas foliowy w fizjologii i patologii. Postępy Hig Med Dosw. 2008; 62: 405-419
- Kapka-Skrzypczak L., Niedźwiecka J., Skrzypczak M., Diatczyk J, Wojtyła A. Dieta ciężarnej a ryzyko wad wrodzonych dziecka. Med Og Nauk Zdr. 2011, Tom 17, Nr 4, 218-223
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27008238/
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC9399872/
- https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0301211520303754
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24494987/
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7008817/
- https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0753332221013287?via%3Dihub
- Jarosz Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie
- Rekomednacje Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników dotyczące suplementacji u kobiet ciężarnych.
Materiały producenta: - Enhanced oral bioavailability of novel folate salt: comparision with folic acid and a calcium folate salt in a pharmacokinethic study in rats.
N.Miraglia, M.Agostinetto, D.Bianchi, E,Valoti 2016 - CROSSOVER COMPARATIVE BIOAVAILABILITY STUDY OF QUATREFOLIC ® COMPARED WITH THE REFERENCE METAFOLIN® IN HEALTHY VOLUNTEERS (Gnosis)
Publikowane informacje mają charakter wyłącznie informacyjny i nie powinny zastępować indywidualnych konsultacji lekarskich. Zaleca się skonsultowanie z lekarzem lub terapeutą przed rozpoczęciem jakiejkolwiek terapii. Wydawca nie dąży do nawiązania relacji lekarz-pacjent ze swoimi czytelnikami. Nie bierze również odpowiedzialności za wiarygodność, skuteczność lub prawidłowe stosowanie informacji umieszczonych na stronie, ani za ewentualne problemy zdrowotne wynikające z omówionych terapii.
