Melatonina – działanie, dawkowanie, skutki uboczne

Hormon ten odgrywa kluczową rolę w przekazywaniu sygnałów dotyczących cyklu dnia i nocy, co pomaga regulować rytm dobowy i wspomaga zasypianie oraz utrzymanie snu. Wiele fizjologicznych funkcji organizmu zachodzi w określonych porach dnia i jest regulowanych przez rytmy dobowe, które działają w przybliżeniu w 24-godzinnym cyklu. Wydzielanie melatoniny i jej stężenie zmienia się w zależności od sygnałów odbieranych przez mózg z ośrodków kontrolujących rytm dobowy. Rytmy te są kontrolowane przez główny oscylator znajdujący się w jądrze nadskrzyżowaniowym (SCN) przedniego podwzgórza mózgu, który reaguje na bodźce wewnętrzne i zewnętrzne, takie jak cykl światło-ciemność (dzień-noc). Oscylator przekazuje te rytmiczne sygnały do innych obszarów mózgu i narządów, wpływając na różne aspekty fizjologii, w tym cykle snu (rytm snu i czuwania), aktywność sercowo-naczyniową, hormonalną oraz metabolizm. Sygnały rozchodzą się dwoma drogami: bezpośrednio przez autonomiczny układ nerwowy i pośrednio przez sygnały hormonalne, jak nocne wydzielanie melatoniny przez szyszynkę czy dzienne zwiększanie stężenia glikokortykosteroidów nadnerczowych. Poziom melatoniny w szyszynce zaczyna rosnąć wieczorem, osiąga szczyt między 2:00 a 4:00 nad ranem, a następnie stopniowo opada do niższych wartości w ciągu dnia prowadząc do zmniejszenia stężenia melatoniny.

Jak działa melatonina? Melatonina posiada zarówno właściwości hydrofilowe (przyciągające wodę), jak i hydrofobowe (odpychające wodę). Cecha ta umożliwia melatoninie swobodne przemieszczanie się przez różne środowiska, takie jak błony komórkowe, a także płyny wewnątrzkomórkowe. Dzięki temu melatonina może działać na poziomie m.in. błon komórkowych czy mitochondriów.

Większość osób naturalnie produkuje melatoninę, jednak niektórzy mogą mieć jej niedobór lub problemy z prawidłowym uwalnianiem tego hormonu. Zakłócenia snu i zmiany w cyklach, mogą prowadzić do rozregulowania uwalniania melatoniny, co sprawia, że jej rytm przestaje być zgodny z bodźcami środowiskowymi. Ponieważ światło hamuje produkcję melatoniny, zwiększona ekspozycja na nie skutkuje niższymi poziomami tego hormonu we krwi. Pracownicy wykonujący pracę zmianową, oraz osoby mieszkające w pobliżu biegunów Ziemi są szczególnie narażone na nieprawidłowe wzorce świetlne, co może prowadzić do zaburzeń naturalnego rytmu melatoniny. Dlatego zmiana stref czasowych może powodować zaburzenia rytmu dobowego snu. Ważnym aspektem wpływającym na zaburzenia syntezy jest nadużywanie sztucznego światła w nocy np. z ekranu komputera lub telefonu. Dlatego tak ważna jest regulacja godzin snu.

Jako inne przyczyny braku melatoniny wskazuje się różne cechy osobnicze.
Niedobór melatoniny może być spowodowany różnymi czynnikami, takimi jak np. wiek. Poziomy tego hormonu są wyższe u młodych ludzi i stopniowo maleją wraz z wiekiem. Dzieje się tak dlatego, że produkcja melatoniny następuje głównie w szyszynce, a gruczoł ten często ulega zwapnieniu u osób dorosłych.

U kobiet w ciąży zmiany fizjologiczne mogą zaburzać rytm dobowy melatoniny. Osoby borykające się ze zbyt wysokim poziomem cukru we krwi, a także osoby o zbyt wysokiej masie ciała, czy cierpiące na zaburzenia neurologiczne również narażone są na nieprawidłowości biosyntezy tego hormonu.