Witamina B1 (tiamina) – właściwości, objawy i skutki niedoboru
Witamina B1 (tiamina) – niezbędny koenzym
Witamina B1 określana jako tiamina została odkryta w 1897 roku, a w 1911 roku jej odkrywca – Polski naukowiec Kazimierz Funk wprowadził określenie „witamina” pochodzące od łacińskiego „vita” oznaczającego życie.
Odkryj produkty zawierające ten składnik:
Witamina B1 (tiamina) – co to?
To struktura zbudowana z dwóch pierścieni (pirymidynowego i tiazolowego) połączonych grupą metylową. Najczęściej występuje w postaci chlorowodorku tiaminy lub monoazotanu tiaminy.
Jest syntezowana przez bakterie bytujące w jelitach w niewielkich ilościach, a jej kumulacja w organizmie tworząca zapas jest stosunkowo niska, w związku z czym konieczna jest jej suplementacja lub regularna podaż z diety.
Witamina B1 – gdzie występuje?
Gromadzi się w komórkach o wysokim zapotrzebowaniu metabolicznym: nerkach, sercu, wątrobie, mózgu, a w malutkiej ilości we krwi, gdzie krąży głównie w czerwonych krwinkach – około 1% całkowitej zawartości obecnej w organizmie. 80 – 90 % tiaminy znajdującej się w organizmie, występuje w postaci difosforanu tiaminy (TDP), który jest główną formą aktywną metabolicznie. Ciekawym faktem jest, że czynna postać tiaminy ma krótki biologiczny okres półtrwania, trwający od 9 do 18 dni. Pozostałe formy to monofosforan (TMP) i trifosforan (TTP). W zależności od miejsca występowania w komórce, tiamina ma określoną postać – jako kation tiaminy i TMP gdy znajduje się na zewnątrz komórki, a jako estry fosforanowe gdy jest w cytozolu.
Witamina B1 - w jakich produktach się znajduje?
Tiamina w postaci wolnej występuje w produktach roślinnych, natomiast w odzwierzęcych przyjmuje formę difosfotiaminy. Zatem w czym jest witamina B1? Znajdziemy ją w zbożach, mięsie, wędlinach, nasionach roślin strączkowych (fasola czy groch), a także w drożdżach. Co ciekawe, aby spożyć 100 mg tiaminy, musielibyśmy spożyć około 14 kg drożdży, albo 17,5 kg mięsa wieprzowego lub 76 kg jajek, co jest niemożliwe do zrealizowania. Witamina B1 należy do witamin rozpuszczalnych w wodzie, przez co przygotowywanie posiłków związane z gotowaniem w wodzie powoduje zubożenie dania z B1. Do strat dochodzi także w procesie pieczenia, pasteryzacji i innych metod obróbki, gdzie występuje podwyższona temperatura, ponieważ jest to związek ulegający degradacji pod wpływem ciepła. Wrażliwa jest także na tlen czy działanie światła. Dla przykładu podczas mielenia ziarna rozkłada się 75% tiaminy.
Właściwości i działanie tiaminy:
- przyczynia się do utrzymania prawidłowego metabolizmu energetycznego,
- pomaga w prawidłowym funkcjonowaniu układu nerwowego,
- pomaga w utrzymaniu prawidłowych funkcji psychologicznych,
- pomaga w prawidłowym funkcjonowaniu serca.
Czy wiesz, że...?
Ciekawym przykładem zmian zawartości tiaminy jest ryż? Witamina B1 znajduje się w warstwie poniżej łuski ziarna, a rafinacja (proces wytworzenia białego ryżu) prowadzi do uzyskania ziarna o bardzo niskiej zawartości tiaminy – około 0,07 mg w 100 g ryżu, podczas gdy ryż brązowy zawiera 0,54 mg w 100 g.
Właściwości witaminy B1 – za co odpowiada witamina B1?
Witaminy z grupy B (B1, B6, B12) biorą udział w wytwarzaniu energii i regulacji metabolizmu energetycznego aminokwasów, glukozy czy lipidów, a także syntezie i degradacji węglowodanów, tłuszczy i białek. Promują także powstawanie serotoniny, wpływając na rozwój neuroprzekaźników. Wykazano, że tiamina wspomaga prawidłowy metabolizm energetyczny, ponieważ wpływa na zwiększenie poziomu malonylo-CoA, który bierze udział w syntezie kwasów tłuszczowych. Wspomaga układ nerwowy poprzez ograniczenie tworzenia wolnych rodników, zmniejszając stres oksydacyjny w komórkach, którego wskaźnikiem jest np. poziom dialdehydu malonowego. Działanie antyoksydacyjne wpływa na zmniejszenie powikłań sercowo-naczyniowych. Jedno z badań wskazuje na zwiększenie przepływu aksonalnego między połączeniami nerwowymi oka przy spożywaniu tiaminy.
Niedobór witaminy B1 – objawy i skutki niedoboru tiaminy
Niewłaściwa dieta, tryb życia, a także problemy zdrowotne i stosowanie niektórych leków wydawanych na receptę (np. preparatów diuretycznych zwiększających wydalanie z moczem) mogą prowadzić do niedoborów składników odżywczych. Niedobory tiaminy występują głównie w krajach rozwijających się. Gdy w organizmie jest zbyt niski poziom tiaminy następuje gromadzenie się kwasu mlekowego i pirogronowego w tkankach i płynach ustrojowych.
W niektórych rodzajach żywności spożywanej na surowo bądź po sfermentowaniu (np. ryby, skorupiaki) znajdują się enzymy antytiaminowe (tiaminazy), które prowadzą do przyśpieszonej utraty B1. Należy wspomnieć, że niektóre pokarmy zawierają antagonistów tiaminy, przez co zmniejszają jej biodostępność prowadząc do niedoborów, pomimo spożycia odpowiednich ilości tej witaminy. Przykładem takiej żywności jest herbata - ze względu na zawartość taniny w liściach zmniejsza wchłanianie jelitowe B1. Spożywanie alkoholu także prowadzi do niedoborów, ze względu na upośledzanie procesu trawienia.
Czy nadmiar witaminy B1 w organizmie jest możliwy?
W przeanalizowanych publikacjach nie stwierdzono negatywnych objawów wynikających z nadmiaru tiaminy, ponieważ zbyt wysoka ilość wydalana jest wraz z moczem.
W świetle dowodów naukowych:
Randomizowane, podwójnie kontrolowane placebo badanie trwające 3 miesiące, przeprowadzone na 199 osobach zmagających się z suchym okiem wykazało, że połączenie witaminy B1 i B12 w doustnej suplementacji poprawiło długość i szerokość nerwu rogówki, zmniejszyło oznaki przekrwienia i wpłynęło na polepszenie innych parametrów związanych z oczami [9].
Przeprowadzone na ponad 60 pacjentkach z problemem zbyt wysokiego poziomu cukru we krwi w czasie ciąży randomizowane badanie z podwójnie ślepą próbą wykazało, że tiamina w dawce 100 mg dziennie przez 6 tygodni doprowadziła do obniżenia poziomu aldehydu malonowego w osoczu i białka C-reaktywnego w surowicy, w przeciwieństwie do placebo [7].
Badano wpływ suplementacji tiaminą w dawce 300 mg dziennie. 12 pacjentów z zaburzeniem wydzielania insuliny i zbyt wysokim poziomem glukozy we krwi ukończyło badanie, w którym wykazano, że tiamina w wysokich dawkach może obniżyć u spoczynkowy wydatek energetyczny [13].
Dawkowanie witaminy B1 – ile dziennie powinno się dostarczać tiaminy do organizmu?
Zgodnie z Uchwałą Zespołu do spraw Suplementów Diety zaleca się suplementację tiaminą osobom dorosłym w maksymalnej dziennej porcji w ilości 100 mg. W pracach naukowych suplementacja tiaminy dla dzieci wskazywana jest na poziomie 0,6 mg dziennie. Kobiety w ciąży i karmiące mają zwiększone zapotrzebowanie na ten związek. Pamiętajmy jednak, że zbilansowana dieta dostarczy wielu mikro i makroelementów.
Kiedy warto suplementować witaminę B1?
- gdy spożywana jest przetworzona żywność i produkty ubogie w tiaminę
- gdy dieta bogata jest w węglowodany
- w przypadku zwiększonej aktywności metabolicznej
- w przypadku stosowania preparatów zwiększających wydalanie moczu
- w przypadku nadużywania alkoholu
- gdy spożywane są duże ilości herbaty
Jak długo można przyjmować witaminę B1?
Przenalizowane badania wskazują na spożywanie tiaminy przez okres od 1 do 3 miesięcy.
Witamina B1 – przeciwwskazania
Nie zaleca się stosowania składnika u osób szczególnie wrażliwych jak np. u kobiet w ciąży i karmiących oraz u dzieci bez uprzedniej konsultacji specjalistycznej.
Baza danych PubMed, która obejmuje artykuły z dziedziny medycyny i nauk biologicznych wskazuje na przeprowadzenie ponad 400 badań klinicznych preparatów z tiaminą na ludziach.
Źródła:
- Gawęcki J., Hryniewiecki L. red.: Żywienie człowieka. Podstawy nauki o żywieniu. PWN, 2010
- Jarosz M. red.: Normy żywienia dla populacji polskiej- nowelizacja. Wydawca Instytut Żywności i żywienia. Warszawa 2012;
- Gawęcki J. red.: Witaminy. Wydawnictwo AR w Poznaniu, 2002;
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2129136/
- https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S000291652210540X?via%3Dihub z 2023
- https://ascpt.onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/cpt.2932 z 2023
- https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/14767058.2020.1779212 z 2020
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8901284/ z 2021
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC9504679/ Z 2022
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC10542023/ z 2023
- National control and prevention programs for thiamine deficiency disorders Technical Reference Materials November, 2019 Version 1.0
- https://phmd.pl/resources/html/article/details?id=141884&language=pl
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7271085/
Publikowane informacje mają charakter wyłącznie informacyjny i nie powinny zastępować indywidualnych konsultacji lekarskich. Zaleca się skonsultowanie z lekarzem lub terapeutą przed rozpoczęciem jakiejkolwiek terapii. Wydawca nie dąży do nawiązania relacji lekarz-pacjent ze swoimi czytelnikami. Nie bierze również odpowiedzialności za wiarygodność, skuteczność lub prawidłowe stosowanie informacji umieszczonych na stronie, ani za ewentualne problemy zdrowotne wynikające z omówionych terapii.
