Powrót
Joanna Wacławska-Jurago, Technolog
Data publikacji: 08.04.2024
6 min czytania

Parszywa 12-stka

Nic do dodania - czyli co to znaczy „zawsze czysty skład”.
Joanna WaclawskaAutor: Joanna Wacławska-Jurago, Technolog
Zweryfikowane przez eksperta
Nic do dodania - czyli co to znaczy „zawsze czysty skład”.

Suplement diety to środek spożywczy, którego celem jest uzupełnienie normalnej diety. To skoncentrowane źródło witamin, składników mineralnych lub innych substancji wykazujących efekt odżywczy bądź inny fizjologiczny.

Suplement diety to środek spożywczy, którego celem jest uzupełnienie normalnej diety. To skoncentrowane źródło witamin, składników mineralnych lub innych substancji wykazujących efekt odżywczy bądź inny fizjologiczny.
Patrząc na taką definicję można spodziewać się, że produkt dostarczy naszemu organizmowi to, co najlepsze - witaminy, minerały czy dobroczynne związki pozyskiwane z roślin. Trzeba mieć jednak na uwadze, że produkcja takich postaci jak tabletki, kapsułki, a nawet proszki i płyny jest skomplikowanym procesem. Technolodzy, operatorzy produkcji i osoby odpowiedzialne za jakość produktów, codziennie mierzą się z licznymi wyzwaniami produkcyjnymi. Ponadto, jako konsumenci oczekujemy nie tylko jakości i bezpieczeństwa, ale również przyjemnego użytkowania suplementów diety, np. dobrego smaku czy łatwego rozpuszczania w wodzie. To wszystko prowadzi do powszechnego stosowania dodatków do żywności, których obecnie zgodnie z regulacjami prawnymi dopuszczonych jest aż 26 różnych kategorii, a w każdej z nich znajdziemy wiele różnych substancji, przez co lista dodatków jest niezwykle długa.

Spis treści

z tego artykułu dowiesz się:

Jakie funkcje mają dodatki do żywności?

Składniki dodatkowe dobierane są w zależności od potrzeb. Konserwanty mają za zadanie przedłużać trwałość produktów i zabezpieczać je przed rozwojem niechcianych mikroorganizmów. Wypełniacze pozwalają wprowadzić substancję aktywną, której pożądana dawka jest zbyt niska, aby podać ją w komfortowej postaci. Słodziki i cukier sprawiają, że płyny lub proszki rozpuszczone w wodzie bardziej nam smakują.

Łatwo więc wywnioskować, że składniki dodatkowe nie mają nic wspólnego z odżywianiem naszego organizmu. Służą one głównie usprawnieniom procesów produkcyjnych i sprawiają, że stają się one bardziej wydajne, tzn. maszyna w tym samym czasie może wytworzyć więcej produktów.
Dlatego to, czego nie ma w twoim suplemencie, jest równie ważne.

W formeds z pełną świadomością zrezygnowaliśmy z takich substancji. Przez lata opracowywaliśmy technologie wytwarzania i budowaliśmy własny park maszynowy, który umożliwia nam oferowanie w każdym produkcie wyłącznie składników o działaniu odżywczym.

Parszywa 12-tka, czyli dodatki, których nigdy nie znajdziesz w produktach formeds

Wśród wielu dodatków spożywczych powszechnie stosowanych w branży spożywczej, 12 z nich zdobyło szczególną popularność wśród producentów suplementów diety, ze względu na niską cenę i bardzo dobre właściwości usprawniające produkcję oraz uatrakcyjnienie smakowych i wizualnych aspektów produktów. W formeds dajemy Ci gwarancję, że żadnego z tych dodatków nigdy nie znajdziesz w naszych suplementach.

1. Słodziki

To substancje słodzące, wykorzystywane do nadania środkom spożywczym słodkiego smaku. Nie są to jednak cukry.

Obecnie dopuszczone jest aż 16 różnych składników pełniących tę rolę. Niemniej
jednak, istnieje potrzeba świadomego podejścia do ich spożywania, gdyż nie
wszystkie są obojętne dla naszego samopoczucia.

Przykładowo, popularne słodziki z grupy alkoholi wielowodorotlenowych, znane również jako poliole, mogą wywoływać efekt przeczyszczający, szczególnie gdy ich zawartość w produkcie przekracza 10%. Dlatego ważne jest, aby osoby z wrażliwym układem pokarmowym zwracały uwagę na obecność takich substancji jak maltitol, ksylitol czy erytrytol w produktach spożywczych, w tym suplementach diety dla dzieci.

Niezależne badania przeprowadzone na ludziach wykazały, że niektóre słodziki, takie jak sukraloza, sacharyna czy aspartam, mogą mieć niekorzystny wpływ na mikroflorę jelitową. Już po czterech dniach stosowania diety zawierającej aspartam lub acesulfam K zaobserwowano spadek różnorodności mikroorganizmów jelitowych, które pełnią kluczową rolę w procesach trawienia,
metabolizmu oraz w funkcjonowaniu układu odpornościowego.

Dodatkowo, pojawiają się badania sugerujące, że niektóre sztuczne słodziki, np. sacharyna, mogą być powiązane z gorszą odpowiedzią glikemiczną u badanych pacjentów, co stanowi szczególne zagrożenie dla osób z zaburzeniami gospodarki cukrowej.

Warto śledzić rozwój tych doniesień naukowych!

2. Barwniki

Są to substancje nadające żywności barwę wyłącznie w celu poprawy walorów
wizualnych. W normalnych warunkach nie są jednak spożywane jako składniki
odżywcze.  Barwniki pozyskiwane są z jadalnych surowców poprzez fizyczną lub chemiczną ekstrakcję, której efektem jest uzyskanie pigmentów.

Barwniki popularnie stosowane są w produktach takich jak
żelki, napoje czy lizaki- zwłaszcza w tych przeznaczonych dla najmłodszych.

Warto zwracać uwagę na skład tego typu produktów, ponieważ niektóre barwniki mogą mieć szkodliwy wpływ na aktywność i skupienie uwagi u dzieci. Zaliczamy do nich:

  • Żółcień chinolinowa (E 104)
  • Żółcień pomarańczowa (E 110)
  • Azorubina/karmoizyna (E 122)
  • Czerwień allura (E 129)
  • Tartrazyna (E 102)
  • Czerwień koszenilowa A (E 124)

Ponadto, Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności stwierdził,
że pewna część populacji może nie tolerować tartrazyny (E102), czego objawami
może być zaczerwienienie skóry.

3. Dodatek cukru

Dodatek cukru w postaci sacharozy można bardzo często znaleźć w składach
suplementów diety. Słodki smak jest jednym z bardziej pożądanych w diecie
zachodniej, dlatego producenci mogą chcieć wychodzić naprzeciw konsumentom, aby poprawić odbiór witamin czy minerałów, których oryginalny smak nie jest atrakcyjny.

Warto jednak pamiętać, że 1 mała łyżeczka cukru to aż 20 kcal! Ponadto, nadmierne spożywanie cukru z różnych źródeł może prowadzić do zmian neuroadaptacyjnych, które mogą wpływać na układ nagrody mózgu w sposób przypominający uzależnienie. Istotnym będzie również przeznaczenie produktu, ponieważ cukier bierze udział w procesie glikacji białek czyli prowadzi do degradacji m.in. kolagenu czy elastyny. Dlatego przyjmowanie suplementu diety z kolagenem oraz dodatkiem cukru może nie być skuteczne i mijać się z założonymi celami.


4. Talk

Krzemian magnezu popularnie nazywany jest talkiem, a jako dodatek do żywności oznaczany jest E553b. Jest to najbardziej miękki minerał i jego właściwości wykorzystywane są w celu uproszczenia i usprawnienia procesów produkcyjnych. W suplementach diety w postaci tabletek, kapsułek czy proszków może działać jako składnik przeciwzbrylający i redukujący tarcie. Nie ma jednak żadnej wartości odżywczej. Ponadto, w 2018 roku eksperci Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności na podstawie licznych danych naukowych, przeanalizowali składnik i stwierdzili, że na obecny stan wiedzy nie może ostatecznie ocenić bezpieczeństwa krzemianu magnezu.

5. Dwutlenek krzemu

Dwutlenek krzemu znany jest również jako krzemionka oraz oznaczany jest numerem E551. Pełni funkcję substancji przeciwzbrylającej czyli ograniczającej tendencję pojedynczych cząstek do zlepiania się, np. w produktach w postaci proszku. Europejski Komitet Naukowy ds. Żywności w opinii z dnia 18, maja 1990 r. nie ustalił górnego akceptowanego dziennego spożycia. 

6. Stearynian magnezu

Stearynian magnezu to organiczna sól magnezowa kwasu stearynowego. Biały, nierozpuszczalny w wodzie proszek stosowany jako substancja pomocnicza procesu produkcyjnego o funkcji lubrykantu, dzięki czemu zmniejsza tarcie cząstek i ułatwia procesy produkcji m.in. tabletek czy kapsułek. Stearynian magnezu dla wielu konsumentów jest składnikiem budzącym niepokój. Dostępne badania mogą budzić niepewność, dlatego w formeds opracowaliśmy procesy technologiczne, które pozwalają nam w pełni zrezygnować z tego składnika.

7. Ekstrakt i łuski ryżu

Mając na uwadze niepewność konsumentów związaną ze stearynianem magnezu, producenci mogą zastosować roślinny odpowiednik.  Również pełni funkcję lubrykantu. Dostarcza znikomą wartość odżywczą (przede wszystkim węglowodany), a głównym zadaniem jest upraszczanie procesów wytwarzania suplementów diety w postaci np. kapsułek czy tabletek. Jego zawartość w składzie może sięgać 3%.

8. Konserwanty

Są to substancje przedłużające okres przydatności do spożycia poprzez ochronę
przed wzrostem mikroorganizmów patogennych. Popularnie stosowane konserwanty nie mogą wywierać szkodliwego wpływu na organizm, natomiast bardzo istotna jest świadomość producentów w stosowaniu tych składników.

W 2007 roku opublikowano badania, w których we wnioskach zaznaczono, że popularny konserwant, benzoesan sodu, może przyczyniać się do generowania nadpobudliwości u dzieci. Ten sam składnik, który sam w sobie uznany jest jako bezpieczny, w niektórych produktach kwaśnych może wchodzić w interakcje tworząc niebezpieczny związek – benezen.

Produkty formeds nie wymagają konserwacji, dlatego składy są wolne od tego typu dodatków.

9. Sztuczne aromaty

Są to środki aromatyzujące, wytwarzane ze składników syntetycznych w ramach
zaawansowanych procesów technologicznych. Ich zadaniem jest nadanie lub zmiana zapachu i smaku żywności. Jeżeli sprawdzasz składy produktów, sztuczne aromaty są łatwe do zauważenia: wszystkie aromaty, które nie są wymienione jako "naturalne aromaty" lub nie mają oznaczenia "naturalne", są sztuczne.

10. Oleje uwodornione

To oleje, w których, na drodze procesu chemicznego, zostały zredukowane
wiązania wielokrotne w celu poprawy ich stabilności. Procesowi poddaje się
zarówno oleje roślinne, jak i rybie. W przeciwieństwie do oleju
wielokrotnie nienasyconego, tłuszcze częściowo utwardzone są źródłem
szkodliwych izomerów trans, które przyczyniają się do zaburzeń
sercowo-naczyniowych. 

11. Celuloza mikrokrystaliczna

Celuloza jest węglowodanem złożonym, a postać mikrokrystaliczną otrzymuje się
poprzez dodatkowe procesy chemiczne. W suplementach diety często stanowi
wypełniacz- ma za zadanie zwiększyć objętość porcji, gdy dawki substancji
odżywczej (np. witamin) są zbyt małe, aby wytworzyć kapsułki czy tabletki.

W formeds kapsułki wypełniamy wysokiej jakości inuliną, otrzymaną przez prostą wodną ekstrakcję z korzenia cykorii. Dzięki temu zastosowana inulina zawiera mieszaninę krótkich, średnich i długich łańcuchów błonnika, które podlegają fermentacji na różnych długościach jelita grubego i wpływają pozytywnie na jego pracę.

12. Skrobia modyfikowana

Składnik ten otrzymywany jest w wyniku jednego lub większej ilości zabiegów chemicznych na skrobiach spożywczych, które mogły być wcześniej podane zabiegom fizycznym lub działaniu enzymów i mogą być rozcieńczone lub odbarwione kwasem albo ługiem.
Skrobia modyfikowana może być wykorzystywana w suplementach diety jako składnik wypełniający i ułatwiający procesy produkcyjne. Osoby będące wrażliwe na gwałtowne skoki glukozy i przyjmujące dużą ilość suplementów, powinny zwrócić uwagę na sumę skrobi we wszystkich przyjmowanych preparatach, ponieważ posiada ona wysoki indeks glikemiczny (100).

Najnowsze doniesienia naukowe

Tlenek tytanu E171 jest przykładem składnika, który przez lata był uznawany jako bezpieczny i  był dopuszczonym dodatkiem do żywności. Szczególnie szeroko stosowany był w kapsułkach suplementów diety jako biały barwnik. Sytuacja zmieniła się jednak diametralnie wraz z publikacją rozporządzenia Unii Europejskiej w dniu 18. stycznia 2022 roku. Na mocy tego dokumentu popularny barwnik został zakazany. Warto śledzić najnowsze doniesienia naukowe!

Źródłem tak radykalnej decyzji była opina Europejskiego Urzędu ds.
Bezpieczeństwa Żywności, że tlenek tytanu nie może być uważany za bezpieczny. Wynika to z faktu, że barwnik ten często występuje w postaci nanocząsteczek, co ułatwia absorbcję przez organizm. Tym samym wywiera większy wpływ. Tlenek tytanu powiązano z genotoksycznością czyli zdolnością substancji chemicznej do uszkadzania DNA komórek, co z kolei może
prowadzić do skutków rakotwórczych.

W formeds nigdy nie stosowaliśmy tlenku tytanu ani żadnych innych barwników. Nasze kapsułki są wolne od składników dodatkowych i zawsze transparentne.

Mając komplet informacji na temat składników dodatkowych, możesz świadomie wybierać produkty, które dostarczysz swojemu organizmowi. W formeds Twoje zdrowie stawiamy na pierwszym miejscu i dlatego proponujemy alternatywę - zawsze czysty skład! Nasze produkty dostarczą Ci wyłącznie składniki o działaniu odżywczym.
Dodatki nie stanowią dla Ciebie żadnej korzyści, więc rozwiązaniem problemów technologicznych i produkcyjnych zajmiemy się my - bez kompromisów!

Warto zapamiętać

  • substancje dodatkowe w suplementach służą maszynom i procesom produkcyjnym, nie mają wartości odżywczej, która przynosiłaby korzyści dla naszego organizmu,
  • słodziki mogą być dobrym zamiennikiem cukru, ale w dużych ilościach mogą
    negatywnie wpływać na pracę jelit,
  • w formeds zawsze oferujemy Ci czysty skład - bez zbędnych dodatków.

Źródła:

  1. Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie. 2020. Mirosław Jarosz, Ewa Rychlik, Katarzyna Stoś, Jadwiga Charzewska.
  2. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/37111090/
  3. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/35987213/
  4. https://1000dni.pl/zywienie-i-rozwoj-niemowlecia/barwniki-spozywcze-aburzaja-koncentracje
  5. https://www.ptfarm.pl/pub/File/bromatologia_2011/3/760-767.pdf
  6. https://efsa.onlinelibrary.wiley.com/doi/10.2903/j.efsa.2018.5375
  7. https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(07)61306-3/abstract
  8. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC9249520/
  9. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 609/2013 z dnia 12 czerwca 2013 r.
  10. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1130/2011 z dnia 11 listopada 2011 r.
  11. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1333/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r.
  12. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1129/2011 z dnia 11 listopada 2011 r.
  13. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1169/2011z dnia 25 października 2011 r.

Publikowane informacje mają charakter wyłącznie informacyjny i nie powinny zastępować indywidualnych konsultacji lekarskich. Zaleca się skonsultowanie z lekarzem lub terapeutą przed rozpoczęciem jakiejkolwiek terapii. Wydawca nie dąży do nawiązania relacji lekarz-pacjent ze swoimi czytelnikami. Nie bierze również odpowiedzialności za wiarygodność, skuteczność lub prawidłowe stosowanie informacji umieszczonych na stronie, ani za ewentualne problemy zdrowotne wynikające z omówionych terapii.

To może Cię zainteresować

Suplementacja przed ciążą – jakie witaminy i minerały zażywać?
Ciąża

Suplementacja przed ciążą – jakie witaminy i minerały zażywać?

Organizm przyszłej mamy potrzebuje odpowiednich zapasów witamin i minerałów jeszcze zanim dojdzie do zapłodnienia. Dlaczego? Ponieważ część składników działa długofalowo, co oznacza, że potrzebują czasu, aby móc uzupełnić ewentualne niedobory i jednocześnie przygotować organizm na intensywny czas ciąży. Suplementacja przed ciążą – kiedy ją rozpocząć? Planowanie ciąży, a następnie macierzyństwa to jedno z najpiękniejszych życiowych wyzwań. Ginekolodzy podkreślają, że im lepsze przygotowanie organizmu do tego wyjątkowego etapu, tym większe szanse na zdrowy przebieg ciąży i prawidłowy rozwój dziecka. Zmniejsza się wówczas ryzyko powikłań, a to zwiększa komfort przyszłej mamy – zarówno fizyczny, jak i psychiczny. To czas, w którym możesz zadbać o siebie w sposób wyjątkowy: wyrównać niedobory witamin, wzmocnić odporność, poprawić kondycję, a także wyrobić zdrowe nawyki żywieniowe. Specjaliści z Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników (PTGiP) zalecają, aby suplementację kluczowych składników rozpocząć co najmniej 3 miesiące przed planowaną ciążą. Jest to związane z faktem, że niektóre składniki, w tym kwas foliowy czy witamina D3 muszą osiągnąć odpowiednie stężenie we krwi, aby mogły efektywnie wspierać rozwój zarodka w pierwszych tygodniach, kiedy wiele kobiet jeszcze nie wie, że jest w ciąży [1].  Badania naukowe wykazały, że odpowiednia suplementacja zarówno przed, jak i w okresie ciąży znacznie zmniejsza ryzyko: anemii u matki;poronienia;małej masy ciała płodu;przedwczesnego porodu;stanu przedrzucawkowego;martwych urodzeń;poważnego niedoboru mikroelementów [2].  Ponadto, kompleksowa wielomikroelementowa suplementacja z większą liczbą składników jest znacznie skuteczniejsza niż przyjmowanie wyłącznie klasyków, czyli żelaza oraz kwasu foliowego [2]. To inwestycja, która zwraca się z nawiązką – w postaci zdrowia dziecka, spokojniejszego przebiegu ciąży i większej energii na pierwsze tygodnie macierzyństwa. Takie podejście jest rekomendowane przez Światową Organizację Zdrowia (WHO), Amerykańskie Kolegium Położników i Ginekologów (ACOG) oraz Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników [3,4]. Główne zalecenia  PTGiP w okresie prekoncepcyjnym zakładają suplementację: kwasu foliowego (witamina B9) w podstawowej dawce 0,4 mg dziennie. Przyjmowanie należy rozpocząć na co najmniej 4 tygodnie przed planowaną ciążą i kontynuować w 1 trymestrze;witaminy D3 w dawce 2000 IU i to niezależnie od pory roku;jodu w zalecanej dawce 150-200 µg na dobę (pod warunkiem braku przeciwwskazań np. w postaci nadczynności tarczycy);kwasów tłuszczowych omega-3 (DHA) w rekomendowanej dawce 200-400 mg dziennie [1].Jakie witaminy przed ciążą są niezbędne? Zanim powiesz „tak” macierzyństwu, warto zaprzyjaźnić się z kilkoma kluczowymi witaminami i minerałami. To mali, ale niezwykle ważni sprzymierzeńcy, którzy pomogą stworzyć najlepsze warunki dla rozwijającego się życia. Kwas foliowy (witamina B9) Kwas foliowy to złoty standard wśród suplementów diety zarówno przed poczęciem, jak i w ciąży. Odpowiednia podaż folianów w okresie prekoncepcyjnym zmniejsza ryzyko rozwoju wad cewy nerwowej np. rozszczepu kręgosłupa. Badania naukowe wykazały, że kwas foliowy może mieć skutki długofalowe, w tym wpływać na rozwój chorób psychiatrycznych (np. ADHD) i metabolicznych [5,6].Witamina B12 (kobalamina) Niedobór witaminy B12 może zwiększać ryzyko rozwoju wad cewy nerwowej, nawet przy jednoczesnej podaży kwasu foliowego. Co więcej, niski poziom tej witaminy może znacznie zmniejszyć stężenie folianów we krwi. Ponadto współdziałanie z kwasem foliowym sprzyja prawidłowemu podziałowi komórek i implantacji zarodka [7]. Witamina DNiedobór witaminy D jest szczególnie widoczny w populacji, a zwłaszcza u kobiet borykających się z problemem zespołu policystycznych jajników. To z kolei może mieć wpływ m.in. na częstotliwość owulacji, grubość błony śluzowej macicy, a także równowagę hormonalną. Suplementacja witaminy D wspiera zdrowie reprodukcyjne poprzez zwiększenie prawdopodobieństwa implantacji zarodka, poprawę jakości endometrium oraz wyników leczenia niepłodności [8].Jakie jeszcze suplementy przed ciążą warto przyjmować? Oprócz witamin, są też inne składniki, które odgrywają ogromną rolę w przygotowaniu do ciąży. To właśnie one wzmacniają organizm, wspierają rozwój dziecka i pomagają przyszłej mamie czuć się dobrze od pierwszych dni oczekiwania na potomka.MagnezPomaga utrzymać prawidłową pracę mięśni i układu nerwowego. Może też zmniejszać ryzyko skurczów i napięcia nerwowego w ciąży [9].WapńKluczowy dla budowy kości i zębów dziecka. Jeśli dieta jest uboga w nabiał lub roślinne źródła wapnia, warto rozważyć suplementację [9]. ŻelazoNiedobór żelaza jest dużym problemem u kobiet z chorobami tarczycy. Badania naukowe wykazały, że poziomy FT3, FT4 i TSH były znacznie niższe u osób z niskim stężeniem tego pierwiastka we krwi. To z kolei zwiększa ryzyko zaburzeń metabolizmu jodu i powstawania wola [10,11]. Co więcej, niedobór żelaza może prowadzić do anemii, co utrudnia zajście w ciążę i zwiększa ryzyko powikłań. Suplementację najlepiej rozpocząć po badaniu poziomu żelaza i ferrytyny [11].JodJod jest niezbędny do prawidłowej pracy tarczycy, a mówiąc ściślej do produkcji hormonów tego gruczołu [11]. Hormony te są kluczowe w rozwoju układu nerwowego zarodka, a także optymalnego procesu dojrzewania komórki jajowej i owulacji. Co ciekawe, badania naukowe wykazały, że niedobór jodu u matek w ciąży ma negatywny wpływ na rozwój zdolności intelektualnych u dzieci [12].Kwasy tłuszczowe omega-3Kwasy omega-3, w tym przede wszystkim DHA, wspierają proces dojrzewania pęcherzyków jajnikowych, poprawiają jakość komórek jajowych, modulują produkcję prostaglandyn (co ma niebagatelny wpływ na regularność cykli miesięcznych), a także poprawiają ukrwienie endometrium, co sprzyja implantacji zarodka. Co ważne DHA obniża ryzyko stanu przedrzucawkowego, przedwczesnego porodu i niskiej masy urodzeniowej [13]. Olej rybi, będący jednym z najlepszych źródeł kwasów tłuszczowych omega-3, suplementowany w ciąży i w okresie karmienia piersią sprzyja przyrostowi beztłuszczowej masy ciała u dziecka [13].  Planowanie ciąży a zioła – które zioła można stosować, a których unikać? Zioła mogą być świetnym wsparciem w codziennym dbaniu o zdrowie, ale w okresie planowania ciąży trzeba dobierać je wyjątkowo ostrożnie. Niektóre, jak melisa czy rumianek, mogą pomóc zmniejszyć stres i poprawić jakość snu, a imbir (np. w postaci pastylek lub naparu) bywa ratunkiem na poranne mdłości. Jednak są też rośliny, których lepiej unikać, bo mogą wpływać na gospodarkę hormonalną lub pobudzać skurcze macicy – należą do nich m.in. dziurawiec, piołun, aloes w dużych dawkach czy szałwia lekarska [14].  Warto pamiętać, że naturalne nie zawsze znaczy bezpieczne, zwłaszcza w okresie, gdy organizm przygotowuje się do ciąży. Dlatego zanim sięgniesz po ziołowe napary lub suplementy roślinne, dobrze jest skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą, aby upewnić się, że będą one wsparciem, a nie zagrożeniem.Dieta przed ciążą – co włączyć do swojego jadłospisu? Dieta w okresie planowania ciąży to coś więcej niż lista „dozwolone/zakazane” – to sposób na codzienne wzmacnianie organizmu i tworzenie najlepszych warunków dla przyszłego malucha. Warto sięgać po pełnowartościowe, różnorodne produkty, które dostarczą nie tylko witamin i minerałów, ale też energii i zagwarantują dobre samopoczucie.Świetnym wyborem dla przyszłych mam są:pełnoziarniste produkty zbożowe (kasza gryczana, brązowy ryż, pieczywo razowe), które stabilizują poziom cukru we krwi i zapewniają długotrwałą sytość;świeże warzywa i owoce, naturalny koktajl witamin – im bardziej kolorowo na talerzu, tym lepiej. Zielone liście szpinaku czy jarmużu dostarczają kwasu foliowego, a pomarańczowe marchewki i dynia – beta-karotenu;chude mięso, będące źródłem białka, a także ryby morskie bogate w omega-3 (np. łosoś, śledź, sardynki), jajka oraz rośliny strączkowe;orzechy i nasiona (np. migdały, siemię lniane, pestki dyni) to małe „bomby” zdrowych tłuszczów, które wspierają gospodarkę hormonalną;fermentowane produkty mleczne lub ich roślinne odpowiedniki wzbogacane w wapń – jogurt naturalny, kefir, maślanka – bo wspierają odporność i florę jelitową [15].Pamiętaj też o odpowiednim nawodnieniu – najlepiej czystą wodą.Warto zapamiętać Suplementację najlepiej rozpocząć co najmniej 3 miesiące przed planowaną ciążą, aby wyrównać ewentualne niedobory i przygotować organizm na zwiększone zapotrzebowanie w ciąży. Kwas foliowy (0,4 mg dziennie) to absolutna podstawa – chroni przed wadami cewy nerwowej, ale istotne są też witamina B12, witamina D, jod i omega-3. Badania krwi (morfologia, ferrytyna, poziom witaminy D, B12, TSH) przed suplementacją pomagają dobrać odpowiednie dawki i uniknąć nadmiaru. Dieta powinna być urozmaicona i bogata w naturalne źródła witamin – im więcej świeżych warzyw, owoców, produktów pełnoziarnistych i zdrowych tłuszczów, tym lepiej. Warto wprowadzać zdrowe nawyki już teraz – regularne posiłki, aktywność fizyczną, unikanie przetworzonej żywności, ograniczenie cukru i rezygnację z alkoholu oraz papierosów. Zioła mogą wspierać zdrowie, ale nie wszystkie są bezpieczne w okresie planowania ciąży – zawsze konsultuj ich stosowanie z lekarzem lub farmaceutą. Świadome przygotowanie to inwestycja w zdrowie mamy i dziecka – im lepszy start, tym większe szanse na spokojny przebieg ciąży i dobry rozwój malucha. BibliografiaPolskie Towarzystwo Ginekologów i Położników. Rekomendacje dotyczące suplementacji w okresie prekoncepcyjnym, ciąży i laktacji. Ginekol Pol. 2020;91(10):644–651.Keats EC, Oh C, Chau T, Khalifa DS, Imdad A, Bhutta ZA. Effects of vitamin and mineral supplementation during pregnancy on maternal, birth, child health and development outcomes in low- and middle-income countries: A systematic review. Campbell Syst Rev. 2021 Jun 26;17(2):e1127. doi: 10.1002/cl2.1127.WHO. Guideline: Daily iron and folic acid supplementation in pregnant women. Geneva: World Health Organization; 2020.American College of Obstetricians and Gynecologists (ACOG). Prepregnancy Counseling. Committee Opinion No. 762. Obstetrics & Gynecology. 2019;133:e78–e89.Dominguez-Salas P, Cox SE, Prentice AM, Hennig BJ, Moore SE. Maternal nutritional status, C(1) metabolism and offspring DNA methylation: a review of current evidence in human subjects. Proc Nutr Soc. 2012 Feb;71(1):154-65. doi: 10.1017/S0029665111003338. Franzago M, La Rovere M, Guanciali Franchi P, Vitacolonna E, Stuppia L. Epigenetics and human reproduction: the primary prevention of the noncommunicable diseases. Epigenomics. 2019 Sep;11(12):1441-1460. doi: 10.2217/epi-2019-0163. Ji H, Bachmanov AA. Differences in postingestive metabolism of glutamate and glycine between C57BL/6ByJ and 129P3/J mice. Physiol Genomics. 2007 Nov 14;31(3):475-82. doi: 10.1152/physiolgenomics.00013.2007.Lerchbaum E, Obermayer-Pietsch B. Vitamin D and fertility: a systematic review. Eur J Endocrinol. 2012 May;166(5):765-78. doi: 10.1530/EJE-11-0984Makowska-Donajska M. i Hirnle L. Suplementacja witamin i składników mineralnych podczas ciąży. Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 2017 tom 2, nr 4, strony 166–172.Garofalo, V.; Condorelli, R.A.; Cannarella, R.; Aversa, A.; Calogero, A.E.; La Vignera, S. Relationship between Iron Deficiency and Thyroid Function: A Systematic Review and Meta-Analysis. Nutrients 2023, 15, 4790. https://doi.org/10.3390/nu15224790 Hansen R, Sejer EPF, Holm C, Schroll JB. Iron supplements in pregnant women with normal iron status: A systematic review and meta-analysis. Acta Obstet Gynecol Scand. 2023 Sep;102(9):1147-1158. doi: 10.1111/aogs.14607.Bath SC, Steer CD, Golding J, Emmett P, Rayman MP. Effect of inadequate iodine status in UK pregnant women on cognitive outcomes in their children: results from the Avon Longitudinal Study of Parents and Children (ALSPAC). Lancet. 2013 Jul 27;382(9889):331-7. doi: 10.1016/S0140-6736(13)60436-5.Vinding RK, Stokholm J, Sevelsted A, Sejersen T, Chawes BL, Bønnelykke K, Thorsen J, Howe LD, Krakauer M, Bisgaard H. Effect of fish oil supplementation in pregnancy on bone, lean, and fat mass at six years: randomised clinical trial. BMJ. 2018 Sep 4;362:k3312. doi: 10.1136/bmj.k3312.Ernst E. Herbal medicinal products during pregnancy: are they safe? BJOG. 2002 Mar;109(3):227-35. doi: 10.1111/j.1471-0528.2002.t01-1-01009.x. National Institutes of Health (NIH). (2021). Healthy diet before and during pregnancy linked to lower risk of complications, NIH study suggests. [online] Available at: https://www.nih.gov/news-events/news-releases/healthy-diet-before-during-pregnancy-linked-lower-risk-complications-nih-study-suggests.
Ciąża

Suplementacja przed ciążą – jakie witaminy i minerały zażywać?

Organizm przyszłej mamy potrzebuje odpowiednich zapasów witamin i minerałów jeszcze zanim dojdzie do zapłodnienia. Dlaczego? Ponieważ część składników działa długofalowo, co oznacza, że potrzebują czasu, aby móc uzupełnić ewentualne niedobory i jednocześnie przygotować organizm na intensywny czas ciąży. Suplementacja przed ciążą – kiedy ją rozpocząć? Planowanie ciąży, a następnie macierzyństwa to jedno z najpiękniejszych życiowych wyzwań. Ginekolodzy podkreślają, że im lepsze przygotowanie organizmu do tego wyjątkowego etapu, tym większe szanse na zdrowy przebieg ciąży i prawidłowy rozwój dziecka. Zmniejsza się wówczas ryzyko powikłań, a to zwiększa komfort przyszłej mamy – zarówno fizyczny, jak i psychiczny. To czas, w którym możesz zadbać o siebie w sposób wyjątkowy: wyrównać niedobory witamin, wzmocnić odporność, poprawić kondycję, a także wyrobić zdrowe nawyki żywieniowe. Specjaliści z Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników (PTGiP) zalecają, aby suplementację kluczowych składników rozpocząć co najmniej 3 miesiące przed planowaną ciążą. Jest to związane z faktem, że niektóre składniki, w tym kwas foliowy czy witamina D3 muszą osiągnąć odpowiednie stężenie we krwi, aby mogły efektywnie wspierać rozwój zarodka w pierwszych tygodniach, kiedy wiele kobiet jeszcze nie wie, że jest w ciąży [1].  Badania naukowe wykazały, że odpowiednia suplementacja zarówno przed, jak i w okresie ciąży znacznie zmniejsza ryzyko: anemii u matki;poronienia;małej masy ciała płodu;przedwczesnego porodu;stanu przedrzucawkowego;martwych urodzeń;poważnego niedoboru mikroelementów [2].  Ponadto, kompleksowa wielomikroelementowa suplementacja z większą liczbą składników jest znacznie skuteczniejsza niż przyjmowanie wyłącznie klasyków, czyli żelaza oraz kwasu foliowego [2]. To inwestycja, która zwraca się z nawiązką – w postaci zdrowia dziecka, spokojniejszego przebiegu ciąży i większej energii na pierwsze tygodnie macierzyństwa. Takie podejście jest rekomendowane przez Światową Organizację Zdrowia (WHO), Amerykańskie Kolegium Położników i Ginekologów (ACOG) oraz Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników [3,4]. Główne zalecenia  PTGiP w okresie prekoncepcyjnym zakładają suplementację: kwasu foliowego (witamina B9) w podstawowej dawce 0,4 mg dziennie. Przyjmowanie należy rozpocząć na co najmniej 4 tygodnie przed planowaną ciążą i kontynuować w 1 trymestrze;witaminy D3 w dawce 2000 IU i to niezależnie od pory roku;jodu w zalecanej dawce 150-200 µg na dobę (pod warunkiem braku przeciwwskazań np. w postaci nadczynności tarczycy);kwasów tłuszczowych omega-3 (DHA) w rekomendowanej dawce 200-400 mg dziennie [1].Jakie witaminy przed ciążą są niezbędne? Zanim powiesz „tak” macierzyństwu, warto zaprzyjaźnić się z kilkoma kluczowymi witaminami i minerałami. To mali, ale niezwykle ważni sprzymierzeńcy, którzy pomogą stworzyć najlepsze warunki dla rozwijającego się życia. Kwas foliowy (witamina B9) Kwas foliowy to złoty standard wśród suplementów diety zarówno przed poczęciem, jak i w ciąży. Odpowiednia podaż folianów w okresie prekoncepcyjnym zmniejsza ryzyko rozwoju wad cewy nerwowej np. rozszczepu kręgosłupa. Badania naukowe wykazały, że kwas foliowy może mieć skutki długofalowe, w tym wpływać na rozwój chorób psychiatrycznych (np. ADHD) i metabolicznych [5,6].Witamina B12 (kobalamina) Niedobór witaminy B12 może zwiększać ryzyko rozwoju wad cewy nerwowej, nawet przy jednoczesnej podaży kwasu foliowego. Co więcej, niski poziom tej witaminy może znacznie zmniejszyć stężenie folianów we krwi. Ponadto współdziałanie z kwasem foliowym sprzyja prawidłowemu podziałowi komórek i implantacji zarodka [7]. Witamina DNiedobór witaminy D jest szczególnie widoczny w populacji, a zwłaszcza u kobiet borykających się z problemem zespołu policystycznych jajników. To z kolei może mieć wpływ m.in. na częstotliwość owulacji, grubość błony śluzowej macicy, a także równowagę hormonalną. Suplementacja witaminy D wspiera zdrowie reprodukcyjne poprzez zwiększenie prawdopodobieństwa implantacji zarodka, poprawę jakości endometrium oraz wyników leczenia niepłodności [8].Jakie jeszcze suplementy przed ciążą warto przyjmować? Oprócz witamin, są też inne składniki, które odgrywają ogromną rolę w przygotowaniu do ciąży. To właśnie one wzmacniają organizm, wspierają rozwój dziecka i pomagają przyszłej mamie czuć się dobrze od pierwszych dni oczekiwania na potomka.MagnezPomaga utrzymać prawidłową pracę mięśni i układu nerwowego. Może też zmniejszać ryzyko skurczów i napięcia nerwowego w ciąży [9].WapńKluczowy dla budowy kości i zębów dziecka. Jeśli dieta jest uboga w nabiał lub roślinne źródła wapnia, warto rozważyć suplementację [9]. ŻelazoNiedobór żelaza jest dużym problemem u kobiet z chorobami tarczycy. Badania naukowe wykazały, że poziomy FT3, FT4 i TSH były znacznie niższe u osób z niskim stężeniem tego pierwiastka we krwi. To z kolei zwiększa ryzyko zaburzeń metabolizmu jodu i powstawania wola [10,11]. Co więcej, niedobór żelaza może prowadzić do anemii, co utrudnia zajście w ciążę i zwiększa ryzyko powikłań. Suplementację najlepiej rozpocząć po badaniu poziomu żelaza i ferrytyny [11].JodJod jest niezbędny do prawidłowej pracy tarczycy, a mówiąc ściślej do produkcji hormonów tego gruczołu [11]. Hormony te są kluczowe w rozwoju układu nerwowego zarodka, a także optymalnego procesu dojrzewania komórki jajowej i owulacji. Co ciekawe, badania naukowe wykazały, że niedobór jodu u matek w ciąży ma negatywny wpływ na rozwój zdolności intelektualnych u dzieci [12].Kwasy tłuszczowe omega-3Kwasy omega-3, w tym przede wszystkim DHA, wspierają proces dojrzewania pęcherzyków jajnikowych, poprawiają jakość komórek jajowych, modulują produkcję prostaglandyn (co ma niebagatelny wpływ na regularność cykli miesięcznych), a także poprawiają ukrwienie endometrium, co sprzyja implantacji zarodka. Co ważne DHA obniża ryzyko stanu przedrzucawkowego, przedwczesnego porodu i niskiej masy urodzeniowej [13]. Olej rybi, będący jednym z najlepszych źródeł kwasów tłuszczowych omega-3, suplementowany w ciąży i w okresie karmienia piersią sprzyja przyrostowi beztłuszczowej masy ciała u dziecka [13].  Planowanie ciąży a zioła – które zioła można stosować, a których unikać? Zioła mogą być świetnym wsparciem w codziennym dbaniu o zdrowie, ale w okresie planowania ciąży trzeba dobierać je wyjątkowo ostrożnie. Niektóre, jak melisa czy rumianek, mogą pomóc zmniejszyć stres i poprawić jakość snu, a imbir (np. w postaci pastylek lub naparu) bywa ratunkiem na poranne mdłości. Jednak są też rośliny, których lepiej unikać, bo mogą wpływać na gospodarkę hormonalną lub pobudzać skurcze macicy – należą do nich m.in. dziurawiec, piołun, aloes w dużych dawkach czy szałwia lekarska [14].  Warto pamiętać, że naturalne nie zawsze znaczy bezpieczne, zwłaszcza w okresie, gdy organizm przygotowuje się do ciąży. Dlatego zanim sięgniesz po ziołowe napary lub suplementy roślinne, dobrze jest skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą, aby upewnić się, że będą one wsparciem, a nie zagrożeniem.Dieta przed ciążą – co włączyć do swojego jadłospisu? Dieta w okresie planowania ciąży to coś więcej niż lista „dozwolone/zakazane” – to sposób na codzienne wzmacnianie organizmu i tworzenie najlepszych warunków dla przyszłego malucha. Warto sięgać po pełnowartościowe, różnorodne produkty, które dostarczą nie tylko witamin i minerałów, ale też energii i zagwarantują dobre samopoczucie.Świetnym wyborem dla przyszłych mam są:pełnoziarniste produkty zbożowe (kasza gryczana, brązowy ryż, pieczywo razowe), które stabilizują poziom cukru we krwi i zapewniają długotrwałą sytość;świeże warzywa i owoce, naturalny koktajl witamin – im bardziej kolorowo na talerzu, tym lepiej. Zielone liście szpinaku czy jarmużu dostarczają kwasu foliowego, a pomarańczowe marchewki i dynia – beta-karotenu;chude mięso, będące źródłem białka, a także ryby morskie bogate w omega-3 (np. łosoś, śledź, sardynki), jajka oraz rośliny strączkowe;orzechy i nasiona (np. migdały, siemię lniane, pestki dyni) to małe „bomby” zdrowych tłuszczów, które wspierają gospodarkę hormonalną;fermentowane produkty mleczne lub ich roślinne odpowiedniki wzbogacane w wapń – jogurt naturalny, kefir, maślanka – bo wspierają odporność i florę jelitową [15].Pamiętaj też o odpowiednim nawodnieniu – najlepiej czystą wodą.Warto zapamiętać Suplementację najlepiej rozpocząć co najmniej 3 miesiące przed planowaną ciążą, aby wyrównać ewentualne niedobory i przygotować organizm na zwiększone zapotrzebowanie w ciąży. Kwas foliowy (0,4 mg dziennie) to absolutna podstawa – chroni przed wadami cewy nerwowej, ale istotne są też witamina B12, witamina D, jod i omega-3. Badania krwi (morfologia, ferrytyna, poziom witaminy D, B12, TSH) przed suplementacją pomagają dobrać odpowiednie dawki i uniknąć nadmiaru. Dieta powinna być urozmaicona i bogata w naturalne źródła witamin – im więcej świeżych warzyw, owoców, produktów pełnoziarnistych i zdrowych tłuszczów, tym lepiej. Warto wprowadzać zdrowe nawyki już teraz – regularne posiłki, aktywność fizyczną, unikanie przetworzonej żywności, ograniczenie cukru i rezygnację z alkoholu oraz papierosów. Zioła mogą wspierać zdrowie, ale nie wszystkie są bezpieczne w okresie planowania ciąży – zawsze konsultuj ich stosowanie z lekarzem lub farmaceutą. Świadome przygotowanie to inwestycja w zdrowie mamy i dziecka – im lepszy start, tym większe szanse na spokojny przebieg ciąży i dobry rozwój malucha. BibliografiaPolskie Towarzystwo Ginekologów i Położników. Rekomendacje dotyczące suplementacji w okresie prekoncepcyjnym, ciąży i laktacji. Ginekol Pol. 2020;91(10):644–651.Keats EC, Oh C, Chau T, Khalifa DS, Imdad A, Bhutta ZA. Effects of vitamin and mineral supplementation during pregnancy on maternal, birth, child health and development outcomes in low- and middle-income countries: A systematic review. Campbell Syst Rev. 2021 Jun 26;17(2):e1127. doi: 10.1002/cl2.1127.WHO. Guideline: Daily iron and folic acid supplementation in pregnant women. Geneva: World Health Organization; 2020.American College of Obstetricians and Gynecologists (ACOG). Prepregnancy Counseling. Committee Opinion No. 762. Obstetrics & Gynecology. 2019;133:e78–e89.Dominguez-Salas P, Cox SE, Prentice AM, Hennig BJ, Moore SE. Maternal nutritional status, C(1) metabolism and offspring DNA methylation: a review of current evidence in human subjects. Proc Nutr Soc. 2012 Feb;71(1):154-65. doi: 10.1017/S0029665111003338. Franzago M, La Rovere M, Guanciali Franchi P, Vitacolonna E, Stuppia L. Epigenetics and human reproduction: the primary prevention of the noncommunicable diseases. Epigenomics. 2019 Sep;11(12):1441-1460. doi: 10.2217/epi-2019-0163. Ji H, Bachmanov AA. Differences in postingestive metabolism of glutamate and glycine between C57BL/6ByJ and 129P3/J mice. Physiol Genomics. 2007 Nov 14;31(3):475-82. doi: 10.1152/physiolgenomics.00013.2007.Lerchbaum E, Obermayer-Pietsch B. Vitamin D and fertility: a systematic review. Eur J Endocrinol. 2012 May;166(5):765-78. doi: 10.1530/EJE-11-0984Makowska-Donajska M. i Hirnle L. Suplementacja witamin i składników mineralnych podczas ciąży. Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 2017 tom 2, nr 4, strony 166–172.Garofalo, V.; Condorelli, R.A.; Cannarella, R.; Aversa, A.; Calogero, A.E.; La Vignera, S. Relationship between Iron Deficiency and Thyroid Function: A Systematic Review and Meta-Analysis. Nutrients 2023, 15, 4790. https://doi.org/10.3390/nu15224790 Hansen R, Sejer EPF, Holm C, Schroll JB. Iron supplements in pregnant women with normal iron status: A systematic review and meta-analysis. Acta Obstet Gynecol Scand. 2023 Sep;102(9):1147-1158. doi: 10.1111/aogs.14607.Bath SC, Steer CD, Golding J, Emmett P, Rayman MP. Effect of inadequate iodine status in UK pregnant women on cognitive outcomes in their children: results from the Avon Longitudinal Study of Parents and Children (ALSPAC). Lancet. 2013 Jul 27;382(9889):331-7. doi: 10.1016/S0140-6736(13)60436-5.Vinding RK, Stokholm J, Sevelsted A, Sejersen T, Chawes BL, Bønnelykke K, Thorsen J, Howe LD, Krakauer M, Bisgaard H. Effect of fish oil supplementation in pregnancy on bone, lean, and fat mass at six years: randomised clinical trial. BMJ. 2018 Sep 4;362:k3312. doi: 10.1136/bmj.k3312.Ernst E. Herbal medicinal products during pregnancy: are they safe? BJOG. 2002 Mar;109(3):227-35. doi: 10.1111/j.1471-0528.2002.t01-1-01009.x. National Institutes of Health (NIH). (2021). Healthy diet before and during pregnancy linked to lower risk of complications, NIH study suggests. [online] Available at: https://www.nih.gov/news-events/news-releases/healthy-diet-before-during-pregnancy-linked-lower-risk-complications-nih-study-suggests.
Planujesz zostać tatą? Poznaj składniki, które
Ci w tym pomogą!
Ciąża

Planujesz zostać tatą? Poznaj składniki, które
Ci w tym pomogą!

Chcesz wesprzeć swoją płodność, ale nie wiesz, którym składnikom możesz zaufać? Przygotowaliśmy dla Ciebie poradnik, który pomoże Ci skompletować celowaną suplementację wspierającą płodność!
Ciąża

Planujesz zostać tatą? Poznaj składniki, które
Ci w tym pomogą!

Chcesz wesprzeć swoją płodność, ale nie wiesz, którym składnikom możesz zaufać? Przygotowaliśmy dla Ciebie poradnik, który pomoże Ci skompletować celowaną suplementację wspierającą płodność!
Próbowałaś już wszystkiego i nadal czekasz na dwie kreski?
Ciąża

Próbowałaś już wszystkiego i nadal czekasz na dwie kreski?

Masz wrażenie, że próbowałaś już wszystkiego, by wesprzeć płodność i kończą Ci się pomysły? Jesteśmy tu dla Ciebie! Dlatego przygotowaliśmy propozycje składników o skuteczności potwierdzonej badaniami!
Ciąża

Próbowałaś już wszystkiego i nadal czekasz na dwie kreski?

Masz wrażenie, że próbowałaś już wszystkiego, by wesprzeć płodność i kończą Ci się pomysły? Jesteśmy tu dla Ciebie! Dlatego przygotowaliśmy propozycje składników o skuteczności potwierdzonej badaniami!
Planujesz ciążę? Poznaj składniki, które wspierają płodność
Ciąża

Planujesz ciążę? Poznaj składniki, które wspierają płodność

Planujesz zostanie mamą, ale gubisz się w gąszczu zaleceń oraz rekomendowanych składników? Spokojnie, przygotowaliśmy dla Ciebie poradnik, który pomoże Ci skompletować celowaną suplementację wspierającą płodność!
Ciąża

Planujesz ciążę? Poznaj składniki, które wspierają płodność

Planujesz zostanie mamą, ale gubisz się w gąszczu zaleceń oraz rekomendowanych składników? Spokojnie, przygotowaliśmy dla Ciebie poradnik, który pomoże Ci skompletować celowaną suplementację wspierającą płodność!