Żelazo – rola w organizmie, objawy niedoboru, suplementacja
Żelazo występuje w organizmie w hemoglobinie (barwnik krwi), mioglobinie (barwnik mięśni), enzymach tkankowych oraz w formie zapasowej (ferrytynie), a jego zawartość w organizmie wynosi 1,5 g – 6 g. Wchłanianie żelaza z przeciętnej diety wynosi od 10% do 15%.
Odkryj produkty zawierające ten składnik:
Rodzaje żelaza
W diecie występują dwa rodzaje żelaza - hemowe (z tkanek zwierzęcych) i niehemowe (z produktów roślinnych), a jego wchłanianie głównie zachodzi w dwunastnicy i jelicie cienkim.
Na podstawie danych dotyczących spożycia i badań, biodostępność żelaza oszacowano na 14-18% dla diet mieszanych i 5-12% dla diet wegetariańskich.
Przyswajalność żelaza – co na nią wpływa?
Absorpcja żelaza niehemowego, które jest słabiej wchłaniane od hemowego, w bardzo dużym stopniu zależy od składu diety. Dlaczego żelazo się nie wchłania? Absorpcję obniżają fityniany, polifenole, szczawiany, taniny, fosforany, zasadowe pH, wapń i niektóre białka roślinne. Przyswajanie zwiększa natomiast witamina C, białka mięśniowe czy niektóre aminokwasy oraz prebiotyki, np. galaktooligosacharydy i fruktooligosachary.
Żelazo różni się od innych minerałów tym, że jego równowaga w organizmie człowieka jest regulowana wyłącznie przez wchłanianie, ponieważ nie istnieje fizjologiczny mechanizm wydalania, a blisko 90% dziennego zapotrzebowania na żelazo pochodzi ze źródła endogennego, a mianowicie z rozpadu krążących krwinek czerwonych. Istnieją jednak straty żelaza, które obejmują ubytki we wszystkich grupach populacji (skóra, jelita, drogi moczowe i drogi oddechowe) oraz obfite miesiączki u kobiet w wieku rozrodczym.
Niedobór żelaza- objawy, przyczyny i skutki
Najbardziej narażone na ryzyko niedoboru żelaza są osoby o dużym zapotrzebowaniu na ten pierwiastek ze względu na wzrost (niemowlęta, dzieci, kobiety w ciąży) lub wysokie straty żelaza (kobiety z dużymi stratami menstruacyjnymi), a także osoby z zaburzeniami wchłaniania, np. przy obniżeniu odporności oraz z wrodzonym lub nabytym niedoborem transferryny. Duża część często oddających krew kobiet i mężczyzn ma niedobór żelaza. Skutkiem niedoboru żelaza w organizmie może być zwiększenie stężenia kadmu i ołowiu we krwi. Szczególną uwagę należy zwrócić na obniżenie ilości czerwonych krwinek, które występuje przy zbyt niskim poziomie żelaza i jest efektem niedoboru.
Jak uzupełnić żelazo w organizmie?
Żywność pochodzenia zwierzęcego jest dobrym źródłem żelaza i ma jego wysoką zawartość. Produkty bogate w żelazo to: podroby (wątroba, nerki), mięso, jaja. Natka pietruszki, suche nasiona roślin strączkowych oraz ciemne pieczywo również zawierają ten pierwiastek.
Zgodnie z Uchwałą Zespołu do spraw Suplementów Diety zaleca się suplementację żelaza osobom dorosłym w maksymalnej dziennej porcji w ilości 20 mg, a dla kobiet w ciąży na poziomie 30 mg.
W pracach naukowych suplementacja żelaza dla dzieci wskazywana jest na poziomie 10 mg dziennie.
Czy wiesz, że...?
Czy wiesz, że w raporcie WHO „The Global Prevalence of Anaemia in 2011“ podaje, że w regionie europejskim niedobór czerwonych krwinek występuje u około 20—40% kobiet ciężarnych w wieku 15—49 lat? Warto wiedzieć, że jednocześnie zaleca się suplementację żelaza u wszystkich ciężarnych i planujących ciążę.
Badanie porównawcze związków żelaza
Z pośród porównywanych przez badaczy związków: siarczan żelaza, glukonian żelaza, bisglicynian żelaza i fumaran żelaza, to właśnie fumaran ma najwyższą zawartość procentową żelaza w związku. Badania porównywały również cytrynian żelaza z siarczanem wskazując, że cytrynian żelaza powodował większy wzrost TSAT (wysycenie transferryny) i ferrytyny w surowicy niż siarczan co wskazywało na zwiększenie żelaza w krążeniu hemoglobiny.
Rola żelaza w organizmie – za co odpowiada żelazo?
Jest niezbędnym pierwiastkiem biorącym udział w wielu procesach biologicznych, w których występuje pod postacią białka lub jako enzym zawierający żelazo, a jego rola jest głównie związana z procesami oddychania tkankowego. Żelazo jest składnikiem mioglobiny- białka występującego w mięśniach i zbliżonego w budowie chemicznej do hemoglobiny, które umożliwia mięśniom pobieranie z krwi niezbędnego do ich pracy tlenu. Pierwiastek ten jest również wykorzystywany w procesie tworzenia czerwonych krwinek w szpiku kostnym, uczestniczy w syntezie DNA, odpowiada również za sprawne funkcjonowanie układu odpornościowego. Żelazo jest wymagane do transportu tlenu, transferu elektronów, aktywności oksydazy i metabolizmu energetycznego.
Zapotrzebowanie na żelazo
Zapotrzebowanie zwiększa się u kobiet w ciąży o około 1 mg/dobę w I trymestrze ciąży i o około 7,5 mg/dobę w III trymestrze, a jego niedobór w tym czasie może być poważnym problemem i może powodować komplikacje u matki jak i u dziecka, zwiększając niedobór czerwonych krwinek, ryzyko przedwczesnego porodu, niskiej masy urodzeniowej, nieprawidłowości rozwojowych oraz złego samopoczucia psychicznego po porodzie. Wzrost zapotrzebowania na ten pierwiastek rozpoczyna się wkrótce po zapłodnieniu i stopniowo wzrasta w trakcie ciąży, co jest wynikiem wzrostu zapotrzebowania płodu oraz zwiększania się objętości macicy. Żelazo jest niezbędne do wspomagania wzrostu erytropoezy matki oraz do spełnienia wymagań organogenezy płodu, zwłaszcza rozwoju ośrodkowego układu nerwowego i tkanek krwiotwórczych. Dzieci urodzone przez matkę, która miała niedobór czerwonych krwinek są bardziej narażone na ten sam niedobór we wczesnym okresie życia i może to nieodwracalnie wpływać na zdolności poznawcze nawet w dłuższej perspektywie czasu.
Żelazo jest również wydzielane do mleka kobiecego w czasie laktacji, w związku z czym zapotrzebowanie na żelazo wzrasta u kobiet karmiących, przy założeniu, że miesiączka się nie wznowiła.
Właściwości i działanie żelaza
- pomaga w utrzymaniu prawidłowych funkcji poznawczych,
- przyczynia się do utrzymania prawidłowego metabolizmu energetycznego
- pomaga w prawidłowej produkcji czerwonych krwinek i hemoglobiny,
- pomaga w prawidłowym transporcie tlenu w organizmie,
- pomaga w prawidłowym funkcjonowaniu układu odpornościowego,
- przyczynia się do zmniejszenia uczucia zmęczenia i znużenia,
- odgrywa rolę w procesie podziału komórek.
W świetle dowodów naukowych
Przeprowadzono badania na 40 osobach podzielonych na dwie grupy mających zbyt małą ilość czerwonych krwinek i niedobór żelaza. Testowano siarczan glicyny żelazawej oraz fumaran żelaza. Wykazano statystycznie istotny wzrost hemoglobiny w obu grupach [14]
Badanie przeprowadzone na 131 osobach z niedoborem żelaza wykazało, że suplementacja fumaranu żelaza doprowadziła do wzrostu stężenia hemoglobiny [15]
Suplementacja żelazem jest zalecana
- weganom i wegetarianom
- w okresie wzrostu
- kobietom obficie miesiączkującym
- kobietom w ciąży
- osobom mającym zaburzenia wchłaniania
- osobom będącymi dawcami krwi
Żelazo – po jakim czasie efekty suplementacji będą zauważalne?
Przeanalizowane badania wskazują na obserwację pozytywnych efektów suplementacji doustnej po 2 miesiącach od rozpoczęcia stosowania preparatu z żelazem. Warto jednak regularnie kontrolować badaniami laboratoryjnymi poziom żelaza i ferrytyny.
Kiedy brać żelazo – rano czy wieczorem?
W ciągu dnia wzrasta poziom krążącej hepcydyny, który jest zwiększany przez poranną suplementację żelaza, dlatego nie zaleca się stosowania żelaza po południu czy na noc.
Żelazo – skutki uboczne
Najczęściej występującym skutkiem ubocznym długotrwałej suplementacji żelazem są działania niepożądane ze strony przewodu pokarmowego, do których zalicza się nieprzyjemnie uczucie w nadbrzuszu, nudności, uczucie pieczenia w przełyku i problemy ze zmniejszeniem lub zwiększeniem częstotliwości oddawania stolca. Mogą być obserwowane także zmiany w różnorodności bakteryjnej jelit.
Suplementacja żelaza – przeciwwskazania
Nie zaleca się stosowania składnika u osób szczególnie wrażliwych jak np. u kobiet w ciąży i karmiących oraz u dzieci bez uprzedniej konsultacji specjalistycznej.
Baza danych PubMed, która obejmuje artykuły z dziedziny medycyny i nauk biologicznych wskazuje na przeprowadzenie blisko 900 badań klinicznych produktów zawierających żelazo na ludziach.
Źródła:
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8839493
- https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S2161831323000777?via%3Dihub
- Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników dotyczące suplementacji u kobiet ciężarnych. Mariusz Zimmer'. Piotr Sieroszewski'. Przemysław Oszukowski*. Hubert Huras, Tomasz Fuchs’. Agata Pawłoseł
- EFSA Dietary Reference Values for nutrients Summary report European Food Safety Authority (EFSA)
- https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0098299720300364?via%3Dihub
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4053594
- Gawęcki J., red.: Żywienie człowieka. Podstawy nauki o żywieniu. PWN, 2010;
- Jarosz Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7480557
- https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/B9780123849472004037
- https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0002916523018397?via%3Dihub
- https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0002916523238629?via%3Dihub
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/20804527/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/7146040/
- https://www.emro.who.int/emhj-volume-24-2018/volume-24-issue-6/effects-of-iron-supplementation-and-nutrition-education-on-haemoglobin-ferritin-and-oxidative-stress-in-iron-deficient-female-adolescents-in-palestine-randomized.html
- Oral lactoferrin versus ferrous sulphate and ferrous fumerate for the treatment of iron deficiency anemia during pregnancy Mohamed Rezk, Mohamed Kandil, Ragab Dawood , Abd-Elhamid Shaheen, Adel Allam, MSc. Journal of Advanced Nutrition and Human Metabolism2015; 2: e740.doi: 10.14800/janhm.740; © 2015 by Mohamed Rezk, et al
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26848182
Publikowane informacje mają charakter wyłącznie informacyjny i nie powinny zastępować indywidualnych konsultacji lekarskich. Zaleca się skonsultowanie z lekarzem lub terapeutą przed rozpoczęciem jakiejkolwiek terapii. Wydawca nie dąży do nawiązania relacji lekarz-pacjent ze swoimi czytelnikami. Nie bierze również odpowiedzialności za wiarygodność, skuteczność lub prawidłowe stosowanie informacji umieszczonych na stronie, ani za ewentualne problemy zdrowotne wynikające z omówionych terapii.
