Powrót
Magdalena Kubik, Dietetyk
Zdrowie i odporność
Data publikacji: 21.11.2023
13 min czytania

Kobalamina (witamina B12) – rola w organizmie, niedobór, nadmiar

Kluczową rolę w utrzymaniu prawidłowego funkcjonowania ludzkiego organizmu pełni witamina B12. Na co pomaga witamina B12? Ta substancja bierze udział w wielu procesach biologicznych zachodzących w organizmie człowieka, a jej niedobór może prowadzić do dolegliwości o różnym charakterze. W poniższym artykule przyjrzymy się bliżej jej funkcjom, źródłom w diecie, konsekwencjom niedoboru oraz nadmiaru, a także doborze odpowiedniej suplementacji.
Autor: Magdalena Kubik, Dietetyk
Zweryfikowane przez eksperta
Kobalamina

Witaminy z grupy B są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania ludzkiego organizmu.

Do grupy tej zaliczamy aż 8 rozpuszczalnych w wodzie związków, w tym, witaminę B12. Jej inna nazwa to kobalamina. Witamina B12 syntetyzowana jest wyłącznie w komórkach bakteryjnych, przez bakterie z rodzajów Eubacteria oraz Archaea. Odgrywa fundamentalną rolę w utrzymaniu zdrowia i bierze udział wielu procesach biologicznych zachodzących w organizmie człowieka. Jest przede wszystkim niezbędna do prawidłowej pracy układu krwiotwórczego oraz układu nerwowego, a jej niedobór może prowadzić do dolegliwości ze strony wielu układów organizmu człowieka.

Spis treści

z tego artykułu dowiesz się:

Kobalamina – co to?

Witamina B12 – nazwa grupy związków zawierających w swoim składzie układ korynowy, składający się czterech pierścieni pirolowych oraz umieszczonego centralnie atomu kobaltu. Istnieją jej 4 formy chemiczne: cyjanokobalamina, hydroksykobalamina oraz dezoksyadenozylokobalamina. Najbardziej popularną w przemyśle i niewystępującą w przyrodzie formą witaminy B12 jest cyjanokobalamina. Swoją popularność zawdzięcza wysokiej stabilności oraz odporności na czynniki środowiskowe. Nie ma ona jednak bezpośredniego działania biologicznego, dlatego musi zostać przekształcona do aktywnej formy zwanej metylokobalaminą.

Za co odpowiada witamina B12? Funkcje kobalaminy:

  • Wytwarzanie czerwonych krwinek – kobalamina wiążąc się z glikoproteiną ( tzw. wewnętrznym czynnikiem Castle’a) umożliwia tworzenie komórek krwi w układzie krwiotwórczym. Bierze również udział w prawidłowym przebiegu procesu powstawania krwinek czerwonych w szpiku kostnym.
  • Prawidłowa praca układu nerwowego – witamina B12 bierze udział w tworzeniu osłonek mielinowych, co zapewnia szybki przekaz impulsów elektrycznych między neuronami. Odpowiada za rozwój, regenerację oraz ochronę komórek nerwowych.
  • Prawidłowa praca układu krwionośnego – odpowiedni poziom witaminy B12 wpływa na prawidłowy poziom homocysteiny w organizmie. Badania dowodzą, że nadmiar homocysteiny w organizmie może prowadzić do rozwoju chorób sercowo-naczyniowych, dlatego tak ważne jest utrzymanie jej odpowiedniego poziomu. Warto również zadbać o prawidłowy poziom folianów oraz witaminy B6.
  • Prawidłowa praca układu immunologicznego – kobalamina odpowiada za produkcję nukleotydów oraz czerwonych i białych krwinek, które wpływają na prawidłową pracę układu odpornościowego.
  • Procesy metaboliczne tłuszczów – witamina B12 bierze udział w prawidłowej przemianach metabolicznych tłuszczów oraz węglowodanów.
  • Aktywacja kwasu foliowego – witamina B12 odpowiada za prawidłową przemianę kwasu foliowego do biologicznie aktywnej formy – tetrahydrofolianu.
  • Udział w syntezie DNA oraz RNA w erytroblastach.
  • Produkcja serotoniny – witamina B12 bierze udział w produkcji serotoniny, która wpływa na nastrój i samopoczucie.
  • Wpływ na kondycje skóry – witamina B12 odpowiada również za utrzymanie odpowiedniej kondycji skóry, włosów oraz paznokci. Niedobór kobalaminy może powodować m.in. przebarwienia, stany zapalne skóry oraz trądzik.
  • Wspomaganie zdrowego rozwoju płodu – witamina B12 jest niezbędna do prawidłowego rozwoju układu nerwowego. Wpływa na rozwój mózgu i nerwów u rozwijającego się płodu.
  • Witamina B12 dla dzieci – odpowiada za prawidłowy wzrost i rozwój dzieci. Wspiera koncentracje i zdolności poznawcze dziecka.
  • Wytwarzanie energii – witamina B12 odpowiada za wytwarzanie energii, przez co zmniejsza uczucie zmęczenia i znużenia. Jednocześnie jej prawidłowy poziom redukuje poziom stresu, zapewniając wyciszenie i uspokojenie organizmu.

Witamina B12 – gdzie występuje? Kobalamina – źródła:

Produkty zawierające witaminę B12 w diecie to głównie produkty pochodzenia zwierzęcego. W czym jest kobalamina?

  • drób,
  • podroby, np. wątróbka,
  • czerwone mięso, m.in. wołowina,
  • ryby,
  • nabiał,
  • mleko,
  • jaja,
  • owoce morza.


Z niedoborem tej witaminy bardzo często mierzą się wegetarianie, a w szczególności weganie. Pomimo często zróżnicowanej diety, bogatej w warzywa i owoce, wegetarianie oraz weganie nie są w stanie zaspokoić zapotrzebowania na kobalaminę, bowiem produkty pochodzenia roślinnego nie stanowią źródła witaminy B12. Najnowsze badania sugerują, że na niektórych gatunkach roślin można znaleźć śladowe ilości witaminy B12, powstałej w wyniku bytowania na ich powierzchni gatunków bakterii zdolnych do jej syntezy. Aby to potwierdzić wymagane są jednak dalsze badania, które dowiodą, ze witamina ta jest skuteczna. Bardzo często sugeruje się również, ze algi i wodorosty to odpowiednie źródło witaminy B12. Niestety zawierają one jedynie jej nieaktywne analogi, które nie są w stanie związać się z czynnikiem wewnętrznym (czynnik Castle’a) w organizmie człowieka. W związku z tym nie dostarczają witaminy B12 do organizmu. W przypadku osób stosujących dietę roślinną alternatywnym źródłem witaminy B12 z pożywienia jest żywność wzbogacana. Dostępne na rynku produkty spożywcze z witaminą B12 to drożdże, płatki śniadaniowe, a także płyny, takie jak mleka roślinne (owsiane, ryżowe) oraz soki owocowe.

Kobalamina – badanie poziomu witaminy B12

Jak sprawdzić niedobór witaminy B12? W przypadku podejrzenia niedoboru witaminy B12 warto wykonać kilka niezbędnych badań:

  • Morfologia z rozmazem
  • Całkowity poziom witaminy B12
  • Poziom kwasu foliowego
  • Poziom homocysteiny
  • Poziom kwasu metylomalonowego

Niedobór kobalaminy najczęściej wiąże się z wystąpieniem niedokrwistości makrocytarnej. W tym przypadku morfologia wykaże niski poziom hemoglobiny, hematokrytu oraz wysoki poziom MCV (średniej objętości krwinki). Wykonanie oznaczenia poziomu kwasu foliowego pozwoli rozróżnić, co jest przyczyną zaburzeń wyżej wymienionych wskaźników. Zarówno niski poziom witaminy B12 jak i niski poziom kwasu foliowego może prowadzić do niedokrwistości makrocytarnej. Dobrym wskaźnikiem poziomu kobalaminy jest również badanie poziomu kwasu metylomalonowego oraz homocysteiny – w przypadku niedoboru, oba wskaźniki będą podwyższone.

Kobalamina niedobór – objawy braku witaminy B12

Uwzględniając możliwość magazynowania witaminy B12 w wątrobie, objawy niedoboru pojawiają się dopiero po kilku latach. Wyróżniamy objawy hematologiczne, neurologiczne oraz psychiczne. Należą do nich: pieczenie języka, zapalenie języka tzw. „język bawoli”, utrata smaku oraz apetytu, nudności, biegunki, zaparcia, bladość skóry, wstręt do mięsa i potraw smażonych, kłucie opuszków palców, mrowienie, zaburzenia równowagi, utrata czucia wibracji, drętwienia oraz czucia głębokiego, otępienie, osłabienie pamięci, koncentracji, zaburzenia funkcji poznawczych oraz uczucie niepokoju.

  • Witamina B12 – niedobór: Objawy hematologiczne

Niedobór witaminy B12 bardzo często prowadzi do rozwoju anemii megaloblastycznej, w której do czynienia mamy z powiększeniem rozmiaru krwinek czerwonych (wysoki poziom MCV). Ten rodzaj niedokrwistości może być również wywołany przez niedobór kwasu foliowego. Jednym z odmian niedokrwistości makrocytarnej jest anemia złośliwa (choroba Addisona-Biermera). W jej przebiegu dochodzi do upośledzonego wchłaniania witaminy B12 z przewodu pokarmowego w wyniku obecności przeciwciał przeciwko tzw. czynnikowi wewnętrznemu Castle’a.

  • Niedobór B12 – objawy neurologiczne

Niedobór kobalaminy ma wpływ na demielinizację nerwów rdzenia kręgowego oraz kory mózgowej. Początkowym objawem niedoboru jest objaw Lhermitte’a – czyli uczucie prądu przechodzącego przez ciało, wzdłuż kręgosłupa podczas pochylania głowy do przodu. Inne, neurologiczne objawy niedoboru tej witaminy to: neuropatia obwodowa, demielinizacja istoty białej mózgu, podostre zwyrodnienie sznurów tylnych i bocznych rdzenia. Niedobór kobalaminy prowadzi również do zaburzeń metylacji DNA, co zwiększa ryzyko wystąpienia chorób neurodegeneracyjnych, np. choroby Alzheimera.

  • Niedobór witaminy B12 – objawy psychiczne

Brak witaminy B12 może wywoływać zaburzenia psychiczne i bardzo często jest to jedyny objaw niedoboru tej witaminy. Niedobór może wywołać depresję, zmiany osobowości, lęki, zaburzenia pamięci, zaburzenia psychotyczne, zespoły hipomaniakalne oraz demencję. Osoby z niedoborem kobalaminy mogą zmagać się z osłabieniem mięśni, apatią, zmęczeniem, niepokojem, znużeniem a także ostrymi psychozami, w których dominują halucynacje.

Kto jest narażony na niedobór kobalaminy?

Według norm Żywności i Żywienia na dzienne zapotrzebowanie na witaminę B12 ma wpływ wiek, pleć, sposób odżywiana oraz stan fizjologiczny organizmu. Istnieją jednak grupy osób, które są bardziej narażone na niedobór tej witaminy:

  • Weganie i wegetarianie – głównym źródłem witaminy B12 są produkty pochodzenia zwierzęcego, dlatego bardzo łatwo o jej niedobór wśród osób stosujących dietę roślinną.
  • Osoby cierpiące na choroby układu pokarmowego – osoby cierpiące na schorzenia żołądkowo-jelitowe (np. choroba wrzodowa, choroba refluksowa przełyku, choroba Leśniowskiego-Crohna, celiakia, wrzodziejące zapalenie jelita grubego) są narażone na niedobór kobalaminy, mimo tego, że spożywają produkty z witaminą B12. W wyniku wyżej wymienionych chorób bardzo często dochodzi do upośledzenie narządów odpowiedzialnych za wchłanianie witaminy B12.
  • Osoby stosujące leki zmniejszające wydzielanie soku żołądkowego (np. omeprazol)
  • Cukrzycy – badania dowodzą, że na niedobór narażone są również osoby chorujące na cukrzycę typu II, które przez dłuższy czas zażywają metforminę.
  • Kobiety w ciąży, karmiące piersią oraz stosujące antykoncepcję hormonalną.

Nadmiar witaminy B12 – co powoduje?

Zazwyczaj nie dochodzi do przedawkowania witaminy b12 w organizmie człowieka. W sytuacji zbyt częstego zażywania kobalaminy oraz przekroczenia zdolności jej wiązania we krwi, nadmiar witaminy B12 wydalany jest z moczem. W związku z tym nie powinniśmy się martwić jak usunąć nadmiar witaminy B12 z organizmu. Zdarza się jednak, że w organizmie notuje się bardzo wysoki poziom witaminy B12 (powyżej 1000 pg/ml) w osoczu).Wysoki poziom B12 – przyczyny nadmiaru:· Zbyt wysokie spożycie witaminy B12 lub niekontrolowana suplementacja.· Marskość oraz ostre zapalenie wątroby.· Zaburzenia czynności nerek.· Wysokie stężenie transkobalamin.· Brak powinowactwa witaminy B12 do transkobalamin.Jakie objawy może powodować nadmiar witaminy B12? Skutki uboczne nadmiaru tej witaminy to najczęściej reakcje alergiczne. Witamina ta może być również wykorzystywana do wykrycia wczesnego stadium nowotworu. Gdy wyniki badań wskażą za dużo witaminy B12 we krwi może to świadczyć o chorobach, np. ostrej niewydolności nerek, nowotworze lub chorobie wątroby. Zauważono, że podwyższona witamina b12 we krwi może być powiązana z występowaniem nowotworów, w tym guzów litych.

Witamina B12 – suplementacja:

Podstawowym źródłem witaminy B12 powinna być urozmaicona i odpowiednio zbilansowana dieta. Jednakże osobom, które należą do wymienionych wcześniej grup ryzyka bardzo często zaleca się wdrożenie doustnej suplementacji kobalaminy, aby zapobiec jej niedoborom. W przypadku wegan przyjmowanie suplementów witaminy B12 jest kwestią obligatoryjną, ponieważ ich dieta wyklucza produkty zawierające witaminę B12. W diecie wegańskiej warto rozważyć również suplementacje witaminy D oraz kwasów omega – 3, niezbędnych m.in. dla wsparcia odporności oraz prawidłowej pracy mózgu.

Witamina B12 – która najlepsza?

Dostępne na rynku formy suplementów witaminy B12 to przede wszystkim: metylokobalamina, cyjanokobalamina oraz hydroksykobalamina. Cyjanokobalamina jako syntetyczny związek charakteryzuje się o wiele słabszym wchłanianiem niż naturalne formy witaminy B12 – metylokobalamina oraz hydroksykobalamina. Hydroksykobalamina, choć obecna w suplementach, nie jest bioaktywną formą i wymaga przekształcenia w organizmie człowieka. W świetle faktów, najlepsza witamina B12 to suplement diety zawierający metylokobalaminę. Jest to witamina B12 najlepiej przyswajalna, o takich właściwościach jak wysoka biodostępność i zdolność do natychmiastowego wykorzystania przez organizm.

Witamina B12 – lek czy suplement diety

Wybór metody uzupełniania poziomu witaminy B12 zależny jest od przyczyny niedoboru oraz stopnia jego zaawansowania. W przypadku niedoboru witaminy B12, a w konsekwencji stwierdzonej anemii lekarze zalecają uzupełnianie witaminy B12 w postaci leku droga doustną lub parenteralną. W Polsce leczenie najczęściej polega na stosowaniu postaci domięśniowej w formie zastrzyków. Ma ona na celu zapewnienie szybkiego uzupełnienia zapasów organizmu. Następnie przy ścisłym monitorowaniu pacjentów wdrażane jest leczenie doustne w postaci preparatu w formie tabletek lub kapsułek.

Dawkowanie witaminy B12 – jak przyjmować witaminę B12

Dawka suplementu lub leku zależna jest o wielu czynników, takich jak wiek, sposób odżywiania, a także stan fizjologiczny organizmu. Zupełnie inna dawka będzie zalecana wśród osób cierpiących na anemię, a zupełnie inna wśród osób z lekkim niedoborem tej witaminy. Jednakże w każdym przypadku warto wykonać diagnostykę, aby sprawdzić poziom kobalaminy oraz skonsultować wynik z lekarzem. Analizując badania, za skuteczną dawkę uznaję się od 500 – 1000 mikrogramów kobalaminy, w zależności od indywidualnego przypadku. Przeprowadzono badanie wśród 180 kobiet, które podzielono na 2 grupy. Pierwsza grupa otrzymywała witaminę B12 w dwóch postaciach - dawka 1000 mikrogramów domięśniowo oraz 500 mikrogramów doustnie przez 3 miesiące, natomiast 2 grupa otrzymywała placebo. Suplementacja zwiększyła poziom witaminy B12 w surowicy oraz obniżyła poziom homocysteiny w osoczu.

Ile trwa uzupełnianie witaminy B12?

Czas trwania suplementacji uzależniony jest od indywidualnych czynników. Najczęściej czas suplementacji wynosi od kilku do kilkunastu tygodni aż do poprawy parametrów. Warto skonsultować się z lekarzem lub dietetykiem aby ustalić indywidualną dawkę, formę oraz czas stosowania suplementu.

Warto zapamiętać

  • Witamina B12 – właściwości: Kobalamina odgrywa kluczową role w produkcji czerwonych krwinek. Jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego oraz utrzymania odpowiedniego poziomu homocysteiny w organizmie.
  • Głównym źródłem witaminy B12 są produkty pochodzenia zwierzęcego, takie jak: mięso, jaja, nabiał czy ryby.
  • Niedobór witaminy B12 może wywoływać różnorodne objawy, w tym anemie, problemy neurologiczne oraz zaburzenia psychiczne.
  • Kobalamina – nadmiar: Bardzo rzadko organizm ma do czynienia z przedawkowaniem witaminy B12, ponieważ jej nadmiar wydalany jest z moczem.
  • Warto pamiętać, że witamina B12 ma różne formy, a metylokobalamina jest uważana za jedną z najlepiej przyswajalnych.
  • Suplementacja metylokobalaminą jest często zalecana wśród osób z niedoborem witaminy B12, ale dawkę i czas trwania suplementacji należy dostosować do indywidualnych potrzeb organizmu.

Źródła:

  1. Halczuk K., Karwowski B. Witamina B12 – czy jest nam potrzebna? Farmacja Polska. 2022; 78(9): 527-535
  2. Drews K. Aktywne wspomaganie szlaku folianów – epigenetyczny wpływ choliny i witaminy B12 na rozwój ciąży. Ginekol Pol. 2015; 86: 940-946
  3. Zubowska M., Zalewska-Szewczyk B., Stengert W. i inni. Ciężki niedobór witaminy B12 o nieznanej etiologii u 10-miesięcznej dziewczynki. 2011; 2(1): 92-97
  4. Fudala M., Brola W., Przybylski W., Czernicki J. Czy badanie poziomu homocysteiny i witaminy B12 ma szansę zostać kluczem do rozpoznania i leczenia choroby Alzheimera? Studia Medyczne. 2008; 10: 53-58
  5. Markun S., Gravestock I., Jager L. et al. Effect od Vitamin B12 Supplementation on Cognitive Function Depressive Symptoms, and Fatigue: A Systematic Review, Meta – Analysis, and Meta -Regression. Nutrients. 2021; 13:923
  6. Yuan S., Mason A., Carter P. et al. Homocysteine, B vitamins, and cardiovascular disease: a Mendelian randomization study. BMC Medicine. 2021;19:97
  7. Ueno A., Hamano T., Enomoto S. et al. Influences of Vitamin B12 Supplementation on Cognition and Homocysteine in Patients with Vitamin B12 Deficiency and Cognitive Impairment. Nutrients. 2022;14:1494
  8. Elangovan R., Baruteau J. Inherited and acquired vitamin B12 deficiencies: Which administration route to choose for supplementation? Front. Pharmacol. 2022; 13: 972468
  9. Zabrocka J., Wojszel Z. Niedobór witaminy B12 w wieku podeszłym – przyczyny, następstwa, podejście terapeutyczne. Geriatria. 2013; 7: 24-32
  10. Hamułka J., Wawrzyniak A., Piątkowska D., Górnicka M. Ocena spożycia żelaza, witaminy B12 i folianów w grupie kobiet w wieku prokreacyjnym. Roczn.PZH. 2011; 62(3): 263-270.
  11. Chan C., Low L., Lee K. oral Vitamin B12 Replacement for Treatment of Pernicious Anaemia. Frontiers in Medicinie. 2016;3:38.
  12. Alaball-Vidal J., Butler Ch., Cannings-John R. et al. Oral vitamin B12 versus intramuscular vitamin B12 for vitamin B12 deficiency. Cochrane Database. 2016; 3.
  13. Ryan-Harshman M., Aldoori W. Vitamin B12 and health. Can Fam Physician. 2008; 54: 536-541.
  14. Shipton M., Thachil J. Vitamin B12 deficiency – a 21st century perspective. Clinical Medicine. 2015; 15 (2): 145-150.
  15. Hasbaoui B., Mebrouk N., Saghir S. et al. Vitamin B12 deficiency: case report and review of literature. Pan African Medical Journal. 2021; 38 (237).
  16. Shahab-Ferdows S., Anaya-Loyola M., Vergara-Castaneda H. et al. Vitamin B12 Supplementation of Rural Mexican Women Changes Biochemical Vtamin B-12 Status Indicators but Does Not Affect Hematology or a Bone Turnover Marker. The Journal of Nutrition. 2012. 142: 1881-1887.
  17. Rizzo G., Lagana A., Rapisarda A. et al. Vitamin B12 among Vegetarians: Status, Assessment and Supplementation. Nutrients. 2016; 8 (767).
  18. Kośmider A., Czaczyk K. Witamina B12 – budowa, biosynteza, funkcje i metody oznaczania. Żywność. Nauka. Technologia. Jakość. 2010; 5(72): 17-32.
  19. Siddiqua T., Ahmad S., Ahsan K. et al. Vitamin B12 supplementation during pregnancy and postpartum improves B12 status of both mothers and infants but vaccine response in mothers only: a randomized clinical trial in Bangladesh. Eur J Nutr. 2016; 55(1): 281-293.
  20. Sangle P., Sandhu O., Aftab Z. et al. Vitamin B12 Supplementation: Preventing Onset and Improving Prognosis of Depression. Cureus. 2020; 12(10).
  21. Brescoll J., Daveluy S. A review of vitamin B12 in dermatology. Am J Clin Dermatol. 2015; 16(1): 27-33.
  22. Shahab-Ferdows S., Anaya-Loyola M.A., Vergara-Castañeda H. et al. Vitamin B-12 supplementation of rural Mexican women changes biochemical vitamin B-12 status indicators but does not affect hematology or a bone turnover marker. J Nutr. 2012;142(10): 1881-7.
  23. Ueno A., Hamano T., Enomoto S. et al. Influences of Vitamin B12 Supplementation on Cognition and Homocysteine in Patients with Vitamin B12 Deficiency and Cognitive Impairment. Nutrients. 2022;14(7):1494.

Publikowane informacje mają charakter wyłącznie informacyjny i nie powinny zastępować indywidualnych konsultacji lekarskich. Zaleca się skonsultowanie z lekarzem lub terapeutą przed rozpoczęciem jakiejkolwiek terapii. Wydawca nie dąży do nawiązania relacji lekarz-pacjent ze swoimi czytelnikami. Nie bierze również odpowiedzialności za wiarygodność, skuteczność lub prawidłowe stosowanie informacji umieszczonych na stronie, ani za ewentualne problemy zdrowotne wynikające z omówionych terapii.

To może Cię zainteresować

Suplementacja przed ciążą – jakie witaminy i minerały zażywać?
Ciąża

Suplementacja przed ciążą – jakie witaminy i minerały zażywać?

Organizm przyszłej mamy potrzebuje odpowiednich zapasów witamin i minerałów jeszcze zanim dojdzie do zapłodnienia. Dlaczego? Ponieważ część składników działa długofalowo, co oznacza, że potrzebują czasu, aby móc uzupełnić ewentualne niedobory i jednocześnie przygotować organizm na intensywny czas ciąży. Suplementacja przed ciążą – kiedy ją rozpocząć? Planowanie ciąży, a następnie macierzyństwa to jedno z najpiękniejszych życiowych wyzwań. Ginekolodzy podkreślają, że im lepsze przygotowanie organizmu do tego wyjątkowego etapu, tym większe szanse na zdrowy przebieg ciąży i prawidłowy rozwój dziecka. Zmniejsza się wówczas ryzyko powikłań, a to zwiększa komfort przyszłej mamy – zarówno fizyczny, jak i psychiczny. To czas, w którym możesz zadbać o siebie w sposób wyjątkowy: wyrównać niedobory witamin, wzmocnić odporność, poprawić kondycję, a także wyrobić zdrowe nawyki żywieniowe. Specjaliści z Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników (PTGiP) zalecają, aby suplementację kluczowych składników rozpocząć co najmniej 3 miesiące przed planowaną ciążą. Jest to związane z faktem, że niektóre składniki, w tym kwas foliowy czy witamina D3 muszą osiągnąć odpowiednie stężenie we krwi, aby mogły efektywnie wspierać rozwój zarodka w pierwszych tygodniach, kiedy wiele kobiet jeszcze nie wie, że jest w ciąży [1].  Badania naukowe wykazały, że odpowiednia suplementacja zarówno przed, jak i w okresie ciąży znacznie zmniejsza ryzyko: anemii u matki;poronienia;małej masy ciała płodu;przedwczesnego porodu;stanu przedrzucawkowego;martwych urodzeń;poważnego niedoboru mikroelementów [2].  Ponadto, kompleksowa wielomikroelementowa suplementacja z większą liczbą składników jest znacznie skuteczniejsza niż przyjmowanie wyłącznie klasyków, czyli żelaza oraz kwasu foliowego [2]. To inwestycja, która zwraca się z nawiązką – w postaci zdrowia dziecka, spokojniejszego przebiegu ciąży i większej energii na pierwsze tygodnie macierzyństwa. Takie podejście jest rekomendowane przez Światową Organizację Zdrowia (WHO), Amerykańskie Kolegium Położników i Ginekologów (ACOG) oraz Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników [3,4]. Główne zalecenia  PTGiP w okresie prekoncepcyjnym zakładają suplementację: kwasu foliowego (witamina B9) w podstawowej dawce 0,4 mg dziennie. Przyjmowanie należy rozpocząć na co najmniej 4 tygodnie przed planowaną ciążą i kontynuować w 1 trymestrze;witaminy D3 w dawce 2000 IU i to niezależnie od pory roku;jodu w zalecanej dawce 150-200 µg na dobę (pod warunkiem braku przeciwwskazań np. w postaci nadczynności tarczycy);kwasów tłuszczowych omega-3 (DHA) w rekomendowanej dawce 200-400 mg dziennie [1].Jakie witaminy przed ciążą są niezbędne? Zanim powiesz „tak” macierzyństwu, warto zaprzyjaźnić się z kilkoma kluczowymi witaminami i minerałami. To mali, ale niezwykle ważni sprzymierzeńcy, którzy pomogą stworzyć najlepsze warunki dla rozwijającego się życia. Kwas foliowy (witamina B9) Kwas foliowy to złoty standard wśród suplementów diety zarówno przed poczęciem, jak i w ciąży. Odpowiednia podaż folianów w okresie prekoncepcyjnym zmniejsza ryzyko rozwoju wad cewy nerwowej np. rozszczepu kręgosłupa. Badania naukowe wykazały, że kwas foliowy może mieć skutki długofalowe, w tym wpływać na rozwój chorób psychiatrycznych (np. ADHD) i metabolicznych [5,6].Witamina B12 (kobalamina) Niedobór witaminy B12 może zwiększać ryzyko rozwoju wad cewy nerwowej, nawet przy jednoczesnej podaży kwasu foliowego. Co więcej, niski poziom tej witaminy może znacznie zmniejszyć stężenie folianów we krwi. Ponadto współdziałanie z kwasem foliowym sprzyja prawidłowemu podziałowi komórek i implantacji zarodka [7]. Witamina DNiedobór witaminy D jest szczególnie widoczny w populacji, a zwłaszcza u kobiet borykających się z problemem zespołu policystycznych jajników. To z kolei może mieć wpływ m.in. na częstotliwość owulacji, grubość błony śluzowej macicy, a także równowagę hormonalną. Suplementacja witaminy D wspiera zdrowie reprodukcyjne poprzez zwiększenie prawdopodobieństwa implantacji zarodka, poprawę jakości endometrium oraz wyników leczenia niepłodności [8].Jakie jeszcze suplementy przed ciążą warto przyjmować? Oprócz witamin, są też inne składniki, które odgrywają ogromną rolę w przygotowaniu do ciąży. To właśnie one wzmacniają organizm, wspierają rozwój dziecka i pomagają przyszłej mamie czuć się dobrze od pierwszych dni oczekiwania na potomka.MagnezPomaga utrzymać prawidłową pracę mięśni i układu nerwowego. Może też zmniejszać ryzyko skurczów i napięcia nerwowego w ciąży [9].WapńKluczowy dla budowy kości i zębów dziecka. Jeśli dieta jest uboga w nabiał lub roślinne źródła wapnia, warto rozważyć suplementację [9]. ŻelazoNiedobór żelaza jest dużym problemem u kobiet z chorobami tarczycy. Badania naukowe wykazały, że poziomy FT3, FT4 i TSH były znacznie niższe u osób z niskim stężeniem tego pierwiastka we krwi. To z kolei zwiększa ryzyko zaburzeń metabolizmu jodu i powstawania wola [10,11]. Co więcej, niedobór żelaza może prowadzić do anemii, co utrudnia zajście w ciążę i zwiększa ryzyko powikłań. Suplementację najlepiej rozpocząć po badaniu poziomu żelaza i ferrytyny [11].JodJod jest niezbędny do prawidłowej pracy tarczycy, a mówiąc ściślej do produkcji hormonów tego gruczołu [11]. Hormony te są kluczowe w rozwoju układu nerwowego zarodka, a także optymalnego procesu dojrzewania komórki jajowej i owulacji. Co ciekawe, badania naukowe wykazały, że niedobór jodu u matek w ciąży ma negatywny wpływ na rozwój zdolności intelektualnych u dzieci [12].Kwasy tłuszczowe omega-3Kwasy omega-3, w tym przede wszystkim DHA, wspierają proces dojrzewania pęcherzyków jajnikowych, poprawiają jakość komórek jajowych, modulują produkcję prostaglandyn (co ma niebagatelny wpływ na regularność cykli miesięcznych), a także poprawiają ukrwienie endometrium, co sprzyja implantacji zarodka. Co ważne DHA obniża ryzyko stanu przedrzucawkowego, przedwczesnego porodu i niskiej masy urodzeniowej [13]. Olej rybi, będący jednym z najlepszych źródeł kwasów tłuszczowych omega-3, suplementowany w ciąży i w okresie karmienia piersią sprzyja przyrostowi beztłuszczowej masy ciała u dziecka [13].  Planowanie ciąży a zioła – które zioła można stosować, a których unikać? Zioła mogą być świetnym wsparciem w codziennym dbaniu o zdrowie, ale w okresie planowania ciąży trzeba dobierać je wyjątkowo ostrożnie. Niektóre, jak melisa czy rumianek, mogą pomóc zmniejszyć stres i poprawić jakość snu, a imbir (np. w postaci pastylek lub naparu) bywa ratunkiem na poranne mdłości. Jednak są też rośliny, których lepiej unikać, bo mogą wpływać na gospodarkę hormonalną lub pobudzać skurcze macicy – należą do nich m.in. dziurawiec, piołun, aloes w dużych dawkach czy szałwia lekarska [14].  Warto pamiętać, że naturalne nie zawsze znaczy bezpieczne, zwłaszcza w okresie, gdy organizm przygotowuje się do ciąży. Dlatego zanim sięgniesz po ziołowe napary lub suplementy roślinne, dobrze jest skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą, aby upewnić się, że będą one wsparciem, a nie zagrożeniem.Dieta przed ciążą – co włączyć do swojego jadłospisu? Dieta w okresie planowania ciąży to coś więcej niż lista „dozwolone/zakazane” – to sposób na codzienne wzmacnianie organizmu i tworzenie najlepszych warunków dla przyszłego malucha. Warto sięgać po pełnowartościowe, różnorodne produkty, które dostarczą nie tylko witamin i minerałów, ale też energii i zagwarantują dobre samopoczucie.Świetnym wyborem dla przyszłych mam są:pełnoziarniste produkty zbożowe (kasza gryczana, brązowy ryż, pieczywo razowe), które stabilizują poziom cukru we krwi i zapewniają długotrwałą sytość;świeże warzywa i owoce, naturalny koktajl witamin – im bardziej kolorowo na talerzu, tym lepiej. Zielone liście szpinaku czy jarmużu dostarczają kwasu foliowego, a pomarańczowe marchewki i dynia – beta-karotenu;chude mięso, będące źródłem białka, a także ryby morskie bogate w omega-3 (np. łosoś, śledź, sardynki), jajka oraz rośliny strączkowe;orzechy i nasiona (np. migdały, siemię lniane, pestki dyni) to małe „bomby” zdrowych tłuszczów, które wspierają gospodarkę hormonalną;fermentowane produkty mleczne lub ich roślinne odpowiedniki wzbogacane w wapń – jogurt naturalny, kefir, maślanka – bo wspierają odporność i florę jelitową [15].Pamiętaj też o odpowiednim nawodnieniu – najlepiej czystą wodą.Warto zapamiętać Suplementację najlepiej rozpocząć co najmniej 3 miesiące przed planowaną ciążą, aby wyrównać ewentualne niedobory i przygotować organizm na zwiększone zapotrzebowanie w ciąży. Kwas foliowy (0,4 mg dziennie) to absolutna podstawa – chroni przed wadami cewy nerwowej, ale istotne są też witamina B12, witamina D, jod i omega-3. Badania krwi (morfologia, ferrytyna, poziom witaminy D, B12, TSH) przed suplementacją pomagają dobrać odpowiednie dawki i uniknąć nadmiaru. Dieta powinna być urozmaicona i bogata w naturalne źródła witamin – im więcej świeżych warzyw, owoców, produktów pełnoziarnistych i zdrowych tłuszczów, tym lepiej. Warto wprowadzać zdrowe nawyki już teraz – regularne posiłki, aktywność fizyczną, unikanie przetworzonej żywności, ograniczenie cukru i rezygnację z alkoholu oraz papierosów. Zioła mogą wspierać zdrowie, ale nie wszystkie są bezpieczne w okresie planowania ciąży – zawsze konsultuj ich stosowanie z lekarzem lub farmaceutą. Świadome przygotowanie to inwestycja w zdrowie mamy i dziecka – im lepszy start, tym większe szanse na spokojny przebieg ciąży i dobry rozwój malucha. BibliografiaPolskie Towarzystwo Ginekologów i Położników. Rekomendacje dotyczące suplementacji w okresie prekoncepcyjnym, ciąży i laktacji. Ginekol Pol. 2020;91(10):644–651.Keats EC, Oh C, Chau T, Khalifa DS, Imdad A, Bhutta ZA. Effects of vitamin and mineral supplementation during pregnancy on maternal, birth, child health and development outcomes in low- and middle-income countries: A systematic review. Campbell Syst Rev. 2021 Jun 26;17(2):e1127. doi: 10.1002/cl2.1127.WHO. Guideline: Daily iron and folic acid supplementation in pregnant women. Geneva: World Health Organization; 2020.American College of Obstetricians and Gynecologists (ACOG). Prepregnancy Counseling. Committee Opinion No. 762. Obstetrics & Gynecology. 2019;133:e78–e89.Dominguez-Salas P, Cox SE, Prentice AM, Hennig BJ, Moore SE. Maternal nutritional status, C(1) metabolism and offspring DNA methylation: a review of current evidence in human subjects. Proc Nutr Soc. 2012 Feb;71(1):154-65. doi: 10.1017/S0029665111003338. Franzago M, La Rovere M, Guanciali Franchi P, Vitacolonna E, Stuppia L. Epigenetics and human reproduction: the primary prevention of the noncommunicable diseases. Epigenomics. 2019 Sep;11(12):1441-1460. doi: 10.2217/epi-2019-0163. Ji H, Bachmanov AA. Differences in postingestive metabolism of glutamate and glycine between C57BL/6ByJ and 129P3/J mice. Physiol Genomics. 2007 Nov 14;31(3):475-82. doi: 10.1152/physiolgenomics.00013.2007.Lerchbaum E, Obermayer-Pietsch B. Vitamin D and fertility: a systematic review. Eur J Endocrinol. 2012 May;166(5):765-78. doi: 10.1530/EJE-11-0984Makowska-Donajska M. i Hirnle L. Suplementacja witamin i składników mineralnych podczas ciąży. Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 2017 tom 2, nr 4, strony 166–172.Garofalo, V.; Condorelli, R.A.; Cannarella, R.; Aversa, A.; Calogero, A.E.; La Vignera, S. Relationship between Iron Deficiency and Thyroid Function: A Systematic Review and Meta-Analysis. Nutrients 2023, 15, 4790. https://doi.org/10.3390/nu15224790 Hansen R, Sejer EPF, Holm C, Schroll JB. Iron supplements in pregnant women with normal iron status: A systematic review and meta-analysis. Acta Obstet Gynecol Scand. 2023 Sep;102(9):1147-1158. doi: 10.1111/aogs.14607.Bath SC, Steer CD, Golding J, Emmett P, Rayman MP. Effect of inadequate iodine status in UK pregnant women on cognitive outcomes in their children: results from the Avon Longitudinal Study of Parents and Children (ALSPAC). Lancet. 2013 Jul 27;382(9889):331-7. doi: 10.1016/S0140-6736(13)60436-5.Vinding RK, Stokholm J, Sevelsted A, Sejersen T, Chawes BL, Bønnelykke K, Thorsen J, Howe LD, Krakauer M, Bisgaard H. Effect of fish oil supplementation in pregnancy on bone, lean, and fat mass at six years: randomised clinical trial. BMJ. 2018 Sep 4;362:k3312. doi: 10.1136/bmj.k3312.Ernst E. Herbal medicinal products during pregnancy: are they safe? BJOG. 2002 Mar;109(3):227-35. doi: 10.1111/j.1471-0528.2002.t01-1-01009.x. National Institutes of Health (NIH). (2021). Healthy diet before and during pregnancy linked to lower risk of complications, NIH study suggests. [online] Available at: https://www.nih.gov/news-events/news-releases/healthy-diet-before-during-pregnancy-linked-lower-risk-complications-nih-study-suggests.
Ciąża

Suplementacja przed ciążą – jakie witaminy i minerały zażywać?

Organizm przyszłej mamy potrzebuje odpowiednich zapasów witamin i minerałów jeszcze zanim dojdzie do zapłodnienia. Dlaczego? Ponieważ część składników działa długofalowo, co oznacza, że potrzebują czasu, aby móc uzupełnić ewentualne niedobory i jednocześnie przygotować organizm na intensywny czas ciąży. Suplementacja przed ciążą – kiedy ją rozpocząć? Planowanie ciąży, a następnie macierzyństwa to jedno z najpiękniejszych życiowych wyzwań. Ginekolodzy podkreślają, że im lepsze przygotowanie organizmu do tego wyjątkowego etapu, tym większe szanse na zdrowy przebieg ciąży i prawidłowy rozwój dziecka. Zmniejsza się wówczas ryzyko powikłań, a to zwiększa komfort przyszłej mamy – zarówno fizyczny, jak i psychiczny. To czas, w którym możesz zadbać o siebie w sposób wyjątkowy: wyrównać niedobory witamin, wzmocnić odporność, poprawić kondycję, a także wyrobić zdrowe nawyki żywieniowe. Specjaliści z Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników (PTGiP) zalecają, aby suplementację kluczowych składników rozpocząć co najmniej 3 miesiące przed planowaną ciążą. Jest to związane z faktem, że niektóre składniki, w tym kwas foliowy czy witamina D3 muszą osiągnąć odpowiednie stężenie we krwi, aby mogły efektywnie wspierać rozwój zarodka w pierwszych tygodniach, kiedy wiele kobiet jeszcze nie wie, że jest w ciąży [1].  Badania naukowe wykazały, że odpowiednia suplementacja zarówno przed, jak i w okresie ciąży znacznie zmniejsza ryzyko: anemii u matki;poronienia;małej masy ciała płodu;przedwczesnego porodu;stanu przedrzucawkowego;martwych urodzeń;poważnego niedoboru mikroelementów [2].  Ponadto, kompleksowa wielomikroelementowa suplementacja z większą liczbą składników jest znacznie skuteczniejsza niż przyjmowanie wyłącznie klasyków, czyli żelaza oraz kwasu foliowego [2]. To inwestycja, która zwraca się z nawiązką – w postaci zdrowia dziecka, spokojniejszego przebiegu ciąży i większej energii na pierwsze tygodnie macierzyństwa. Takie podejście jest rekomendowane przez Światową Organizację Zdrowia (WHO), Amerykańskie Kolegium Położników i Ginekologów (ACOG) oraz Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników [3,4]. Główne zalecenia  PTGiP w okresie prekoncepcyjnym zakładają suplementację: kwasu foliowego (witamina B9) w podstawowej dawce 0,4 mg dziennie. Przyjmowanie należy rozpocząć na co najmniej 4 tygodnie przed planowaną ciążą i kontynuować w 1 trymestrze;witaminy D3 w dawce 2000 IU i to niezależnie od pory roku;jodu w zalecanej dawce 150-200 µg na dobę (pod warunkiem braku przeciwwskazań np. w postaci nadczynności tarczycy);kwasów tłuszczowych omega-3 (DHA) w rekomendowanej dawce 200-400 mg dziennie [1].Jakie witaminy przed ciążą są niezbędne? Zanim powiesz „tak” macierzyństwu, warto zaprzyjaźnić się z kilkoma kluczowymi witaminami i minerałami. To mali, ale niezwykle ważni sprzymierzeńcy, którzy pomogą stworzyć najlepsze warunki dla rozwijającego się życia. Kwas foliowy (witamina B9) Kwas foliowy to złoty standard wśród suplementów diety zarówno przed poczęciem, jak i w ciąży. Odpowiednia podaż folianów w okresie prekoncepcyjnym zmniejsza ryzyko rozwoju wad cewy nerwowej np. rozszczepu kręgosłupa. Badania naukowe wykazały, że kwas foliowy może mieć skutki długofalowe, w tym wpływać na rozwój chorób psychiatrycznych (np. ADHD) i metabolicznych [5,6].Witamina B12 (kobalamina) Niedobór witaminy B12 może zwiększać ryzyko rozwoju wad cewy nerwowej, nawet przy jednoczesnej podaży kwasu foliowego. Co więcej, niski poziom tej witaminy może znacznie zmniejszyć stężenie folianów we krwi. Ponadto współdziałanie z kwasem foliowym sprzyja prawidłowemu podziałowi komórek i implantacji zarodka [7]. Witamina DNiedobór witaminy D jest szczególnie widoczny w populacji, a zwłaszcza u kobiet borykających się z problemem zespołu policystycznych jajników. To z kolei może mieć wpływ m.in. na częstotliwość owulacji, grubość błony śluzowej macicy, a także równowagę hormonalną. Suplementacja witaminy D wspiera zdrowie reprodukcyjne poprzez zwiększenie prawdopodobieństwa implantacji zarodka, poprawę jakości endometrium oraz wyników leczenia niepłodności [8].Jakie jeszcze suplementy przed ciążą warto przyjmować? Oprócz witamin, są też inne składniki, które odgrywają ogromną rolę w przygotowaniu do ciąży. To właśnie one wzmacniają organizm, wspierają rozwój dziecka i pomagają przyszłej mamie czuć się dobrze od pierwszych dni oczekiwania na potomka.MagnezPomaga utrzymać prawidłową pracę mięśni i układu nerwowego. Może też zmniejszać ryzyko skurczów i napięcia nerwowego w ciąży [9].WapńKluczowy dla budowy kości i zębów dziecka. Jeśli dieta jest uboga w nabiał lub roślinne źródła wapnia, warto rozważyć suplementację [9]. ŻelazoNiedobór żelaza jest dużym problemem u kobiet z chorobami tarczycy. Badania naukowe wykazały, że poziomy FT3, FT4 i TSH były znacznie niższe u osób z niskim stężeniem tego pierwiastka we krwi. To z kolei zwiększa ryzyko zaburzeń metabolizmu jodu i powstawania wola [10,11]. Co więcej, niedobór żelaza może prowadzić do anemii, co utrudnia zajście w ciążę i zwiększa ryzyko powikłań. Suplementację najlepiej rozpocząć po badaniu poziomu żelaza i ferrytyny [11].JodJod jest niezbędny do prawidłowej pracy tarczycy, a mówiąc ściślej do produkcji hormonów tego gruczołu [11]. Hormony te są kluczowe w rozwoju układu nerwowego zarodka, a także optymalnego procesu dojrzewania komórki jajowej i owulacji. Co ciekawe, badania naukowe wykazały, że niedobór jodu u matek w ciąży ma negatywny wpływ na rozwój zdolności intelektualnych u dzieci [12].Kwasy tłuszczowe omega-3Kwasy omega-3, w tym przede wszystkim DHA, wspierają proces dojrzewania pęcherzyków jajnikowych, poprawiają jakość komórek jajowych, modulują produkcję prostaglandyn (co ma niebagatelny wpływ na regularność cykli miesięcznych), a także poprawiają ukrwienie endometrium, co sprzyja implantacji zarodka. Co ważne DHA obniża ryzyko stanu przedrzucawkowego, przedwczesnego porodu i niskiej masy urodzeniowej [13]. Olej rybi, będący jednym z najlepszych źródeł kwasów tłuszczowych omega-3, suplementowany w ciąży i w okresie karmienia piersią sprzyja przyrostowi beztłuszczowej masy ciała u dziecka [13].  Planowanie ciąży a zioła – które zioła można stosować, a których unikać? Zioła mogą być świetnym wsparciem w codziennym dbaniu o zdrowie, ale w okresie planowania ciąży trzeba dobierać je wyjątkowo ostrożnie. Niektóre, jak melisa czy rumianek, mogą pomóc zmniejszyć stres i poprawić jakość snu, a imbir (np. w postaci pastylek lub naparu) bywa ratunkiem na poranne mdłości. Jednak są też rośliny, których lepiej unikać, bo mogą wpływać na gospodarkę hormonalną lub pobudzać skurcze macicy – należą do nich m.in. dziurawiec, piołun, aloes w dużych dawkach czy szałwia lekarska [14].  Warto pamiętać, że naturalne nie zawsze znaczy bezpieczne, zwłaszcza w okresie, gdy organizm przygotowuje się do ciąży. Dlatego zanim sięgniesz po ziołowe napary lub suplementy roślinne, dobrze jest skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą, aby upewnić się, że będą one wsparciem, a nie zagrożeniem.Dieta przed ciążą – co włączyć do swojego jadłospisu? Dieta w okresie planowania ciąży to coś więcej niż lista „dozwolone/zakazane” – to sposób na codzienne wzmacnianie organizmu i tworzenie najlepszych warunków dla przyszłego malucha. Warto sięgać po pełnowartościowe, różnorodne produkty, które dostarczą nie tylko witamin i minerałów, ale też energii i zagwarantują dobre samopoczucie.Świetnym wyborem dla przyszłych mam są:pełnoziarniste produkty zbożowe (kasza gryczana, brązowy ryż, pieczywo razowe), które stabilizują poziom cukru we krwi i zapewniają długotrwałą sytość;świeże warzywa i owoce, naturalny koktajl witamin – im bardziej kolorowo na talerzu, tym lepiej. Zielone liście szpinaku czy jarmużu dostarczają kwasu foliowego, a pomarańczowe marchewki i dynia – beta-karotenu;chude mięso, będące źródłem białka, a także ryby morskie bogate w omega-3 (np. łosoś, śledź, sardynki), jajka oraz rośliny strączkowe;orzechy i nasiona (np. migdały, siemię lniane, pestki dyni) to małe „bomby” zdrowych tłuszczów, które wspierają gospodarkę hormonalną;fermentowane produkty mleczne lub ich roślinne odpowiedniki wzbogacane w wapń – jogurt naturalny, kefir, maślanka – bo wspierają odporność i florę jelitową [15].Pamiętaj też o odpowiednim nawodnieniu – najlepiej czystą wodą.Warto zapamiętać Suplementację najlepiej rozpocząć co najmniej 3 miesiące przed planowaną ciążą, aby wyrównać ewentualne niedobory i przygotować organizm na zwiększone zapotrzebowanie w ciąży. Kwas foliowy (0,4 mg dziennie) to absolutna podstawa – chroni przed wadami cewy nerwowej, ale istotne są też witamina B12, witamina D, jod i omega-3. Badania krwi (morfologia, ferrytyna, poziom witaminy D, B12, TSH) przed suplementacją pomagają dobrać odpowiednie dawki i uniknąć nadmiaru. Dieta powinna być urozmaicona i bogata w naturalne źródła witamin – im więcej świeżych warzyw, owoców, produktów pełnoziarnistych i zdrowych tłuszczów, tym lepiej. Warto wprowadzać zdrowe nawyki już teraz – regularne posiłki, aktywność fizyczną, unikanie przetworzonej żywności, ograniczenie cukru i rezygnację z alkoholu oraz papierosów. Zioła mogą wspierać zdrowie, ale nie wszystkie są bezpieczne w okresie planowania ciąży – zawsze konsultuj ich stosowanie z lekarzem lub farmaceutą. Świadome przygotowanie to inwestycja w zdrowie mamy i dziecka – im lepszy start, tym większe szanse na spokojny przebieg ciąży i dobry rozwój malucha. BibliografiaPolskie Towarzystwo Ginekologów i Położników. Rekomendacje dotyczące suplementacji w okresie prekoncepcyjnym, ciąży i laktacji. Ginekol Pol. 2020;91(10):644–651.Keats EC, Oh C, Chau T, Khalifa DS, Imdad A, Bhutta ZA. Effects of vitamin and mineral supplementation during pregnancy on maternal, birth, child health and development outcomes in low- and middle-income countries: A systematic review. Campbell Syst Rev. 2021 Jun 26;17(2):e1127. doi: 10.1002/cl2.1127.WHO. Guideline: Daily iron and folic acid supplementation in pregnant women. Geneva: World Health Organization; 2020.American College of Obstetricians and Gynecologists (ACOG). Prepregnancy Counseling. Committee Opinion No. 762. Obstetrics & Gynecology. 2019;133:e78–e89.Dominguez-Salas P, Cox SE, Prentice AM, Hennig BJ, Moore SE. Maternal nutritional status, C(1) metabolism and offspring DNA methylation: a review of current evidence in human subjects. Proc Nutr Soc. 2012 Feb;71(1):154-65. doi: 10.1017/S0029665111003338. Franzago M, La Rovere M, Guanciali Franchi P, Vitacolonna E, Stuppia L. Epigenetics and human reproduction: the primary prevention of the noncommunicable diseases. Epigenomics. 2019 Sep;11(12):1441-1460. doi: 10.2217/epi-2019-0163. Ji H, Bachmanov AA. Differences in postingestive metabolism of glutamate and glycine between C57BL/6ByJ and 129P3/J mice. Physiol Genomics. 2007 Nov 14;31(3):475-82. doi: 10.1152/physiolgenomics.00013.2007.Lerchbaum E, Obermayer-Pietsch B. Vitamin D and fertility: a systematic review. Eur J Endocrinol. 2012 May;166(5):765-78. doi: 10.1530/EJE-11-0984Makowska-Donajska M. i Hirnle L. Suplementacja witamin i składników mineralnych podczas ciąży. Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 2017 tom 2, nr 4, strony 166–172.Garofalo, V.; Condorelli, R.A.; Cannarella, R.; Aversa, A.; Calogero, A.E.; La Vignera, S. Relationship between Iron Deficiency and Thyroid Function: A Systematic Review and Meta-Analysis. Nutrients 2023, 15, 4790. https://doi.org/10.3390/nu15224790 Hansen R, Sejer EPF, Holm C, Schroll JB. Iron supplements in pregnant women with normal iron status: A systematic review and meta-analysis. Acta Obstet Gynecol Scand. 2023 Sep;102(9):1147-1158. doi: 10.1111/aogs.14607.Bath SC, Steer CD, Golding J, Emmett P, Rayman MP. Effect of inadequate iodine status in UK pregnant women on cognitive outcomes in their children: results from the Avon Longitudinal Study of Parents and Children (ALSPAC). Lancet. 2013 Jul 27;382(9889):331-7. doi: 10.1016/S0140-6736(13)60436-5.Vinding RK, Stokholm J, Sevelsted A, Sejersen T, Chawes BL, Bønnelykke K, Thorsen J, Howe LD, Krakauer M, Bisgaard H. Effect of fish oil supplementation in pregnancy on bone, lean, and fat mass at six years: randomised clinical trial. BMJ. 2018 Sep 4;362:k3312. doi: 10.1136/bmj.k3312.Ernst E. Herbal medicinal products during pregnancy: are they safe? BJOG. 2002 Mar;109(3):227-35. doi: 10.1111/j.1471-0528.2002.t01-1-01009.x. National Institutes of Health (NIH). (2021). Healthy diet before and during pregnancy linked to lower risk of complications, NIH study suggests. [online] Available at: https://www.nih.gov/news-events/news-releases/healthy-diet-before-during-pregnancy-linked-lower-risk-complications-nih-study-suggests.
Planujesz zostać tatą? Poznaj składniki, które
Ci w tym pomogą!
Ciąża

Planujesz zostać tatą? Poznaj składniki, które
Ci w tym pomogą!

Chcesz wesprzeć swoją płodność, ale nie wiesz, którym składnikom możesz zaufać? Przygotowaliśmy dla Ciebie poradnik, który pomoże Ci skompletować celowaną suplementację wspierającą płodność!
Ciąża

Planujesz zostać tatą? Poznaj składniki, które
Ci w tym pomogą!

Chcesz wesprzeć swoją płodność, ale nie wiesz, którym składnikom możesz zaufać? Przygotowaliśmy dla Ciebie poradnik, który pomoże Ci skompletować celowaną suplementację wspierającą płodność!
Próbowałaś już wszystkiego i nadal czekasz na dwie kreski?
Ciąża

Próbowałaś już wszystkiego i nadal czekasz na dwie kreski?

Masz wrażenie, że próbowałaś już wszystkiego, by wesprzeć płodność i kończą Ci się pomysły? Jesteśmy tu dla Ciebie! Dlatego przygotowaliśmy propozycje składników o skuteczności potwierdzonej badaniami!
Ciąża

Próbowałaś już wszystkiego i nadal czekasz na dwie kreski?

Masz wrażenie, że próbowałaś już wszystkiego, by wesprzeć płodność i kończą Ci się pomysły? Jesteśmy tu dla Ciebie! Dlatego przygotowaliśmy propozycje składników o skuteczności potwierdzonej badaniami!
Planujesz ciążę? Poznaj składniki, które wspierają płodność
Ciąża

Planujesz ciążę? Poznaj składniki, które wspierają płodność

Planujesz zostanie mamą, ale gubisz się w gąszczu zaleceń oraz rekomendowanych składników? Spokojnie, przygotowaliśmy dla Ciebie poradnik, który pomoże Ci skompletować celowaną suplementację wspierającą płodność!
Ciąża

Planujesz ciążę? Poznaj składniki, które wspierają płodność

Planujesz zostanie mamą, ale gubisz się w gąszczu zaleceń oraz rekomendowanych składników? Spokojnie, przygotowaliśmy dla Ciebie poradnik, który pomoże Ci skompletować celowaną suplementację wspierającą płodność!